Impact van de demografische transitie op de zorg
Een samenleving met veel meer mensen op hogere leeftijd zal de vraag naar zorg en ondersteuning exponentieel doen stijgen. Zelfs wanneer iemand lang gezond blijft, komt er vaak nog een heel moeilijke laatste levensfase met complexe zorg. De zorgvraag zal toenemen in alle segmenten en echelons van de zorg: informele zorg, eerste lijn, thuiszorg, ziekenhuiszorg, residentiële ouderenzorg, geestelijke gezondheidzorg… Trekken we ons zorgsysteem in zijn huidige vorm door, dan is het risico op een “zorginfarct” behoorlijk hoog. Dan zal de noodzakelijke zorg niet meer voor iedereen toegankelijk zijn, wat de meest kwetsbaren het hardst zal treffen. De eerste “symptomen” hiervan zijn al zichtbaar. We zien nu al spoedafdelingen overlopen, lange wachttijden voor consulten, mensen die geen huisarts meer vinden, afdelingen in woonzorgcentra die sluiten...
Hoe hoger de leeftijd, hoe groter de kans op een ziekenhuisopname
63% van de mannelijke en 51% van de vrouwelijke 85-plussers wordt in de loop van het jaar opgenomen voor een klassieke hospitalisatie, en respectievelijk 60% en 40% in daghospitalisatie (cijfers 2019). Ouderen zijn ook grootverbruikers van geneesmiddelen; België scoort hier internationaal ook hoog. Een gemiddeld verblijf op geriatrie in het ziekenhuis duurt 13 dagen t.o.v. 4 dagen op andere acute diensten (exclusief materniteit en pediatrie). Als we de huidige opnamecijfers voor 65-plussers doorrekenen naar de toekomst, betekent het dat de ziekenhuisopnames van 65-plussers tegen 2030 met 25% zouden stijgen, tegen 2040 met ruim 40% en tegen 2070 met ruim 60%.
Extra woonzorgcapaciteit is hoognodig
Voor de berekening van het benodigde aantal woongelegenheden in woonzorgcentra bestaan er door de Vlaamse overheid vastgelegde programmatienormen. Op basis van bevolkingsprojecties over vijf jaar kent de overheid vergunningen toe. Op die manier nam het aantal plaatsen in Vlaamse woonzorgcentra de afgelopen tien jaar toe met bijna 14.000 tot de huidige ca. 85.000 woongelegenheden. De overheid zette enkele jaren geleden die programmatie echter “on hold”. Er zijn momenteel 3000 woongelegenheden die al zijn toegewezen aan zorgaanbieders, maar nog niet werden gerealiseerd. Of en hoeveel nieuwe woongelegenheden er na 2025 kunnen bijkomen, heeft de overheid nog niet beslist. Op basis van de bevolkingsprognoses van het Planbureau zouden dat volgens de huidige programmatienormen in 2023 al 116.000 woongelegenheden moeten zijn, tegen 2030 meer dan 140.000 en tegen 2035 meer dan 160.000. Dat is een totaal onrealistisch scenario dat aantoont dat de huidige programmatienormen totaal verouderd zijn en dringend aan herziening toe. Maar dat er door het sterk toenemend aantal personen op heel hoge leeftijd extra woonzorgcapaciteit zal moeten bijkomen, staat buiten kijf.
Lees de volledige nota van Zorgnet-Icuro over de capaciteitsplanning in de woonzorg: Zorg voor de zilveren generatie
Te verwachten is dat ook de zorgvraag in de geestelijke gezondheidszorg zal toenemen
De toegenomen psychische stoornissen die al starten op heel jonge leeftijd vormen een hoog risico voor complexere en zwaardere psychische problemen in de volwassenheid. Meer en meer wordt duidelijk dat ook de ouderen in onze samenleving kampen met langdurige psychische problemen. Het is een groep die weinig in beeld komt, en waarvoor tot nu toe onvoldoende aanbod is ontwikkeld.
Duidelijker kunnen we het hierboven geschetste cijferplaatje niet maken
Doen we niets, dan zullen we door de combinatie van een explosieve stijging van de zorgvraag met een structureel en langdurig tekort aan zorgverleners noodgedwongen evolueren van een systeem van ongebreidelde groei naar een krimpscenario. Van meer naar minder zorg, of minstens anders georganiseerde zorg. Er zal veel meer informele zorg nodig zijn, terwijl er – alvast in theorie – minder mantelzorgers beschikbaar zullen zijn.
Aan aparte “problemen” iets doen, biedt geen oplossing. Ook in de zorg geldt de wet van de communicerende vaten tussen de verschillende segmenten in de zorg. Is er een huisartsentekort, dan gaat het aantal aanmeldingen op spoed omhoog. Verkort je de hospitalisatieduur en doe je meer ingrepen in het dagziekenhuis, dan komen er meer vragen voor de thuisverpleging. Zijn er wachtlijsten voor de woonzorgcentra vol, dan stroomt de gezinszorg over, liggen de geriatrie-afdelingen in de ziekenhuizen vol, of zijn de psychiatrische verzorgingstehuizen overbevraagd. Minder residentiële zorg legt meer druk op alle ambulante zorgaanbieders. We zullen het zorgsysteem dus in zijn totaliteit moeten bekijken en hervormen. En dat impliceert ook een diepgaande en doeltreffende samenwerking tussen verschillende bevoegde overheden én beleidsdomeinen, tussen de federale overheid en die van de gewesten/gemeenschappen.
Meer druk op het zorgsysteem zal onvermijdelijk leiden tot een groter risico op toenemende verschillen. Jarenlang hadden we een robuuste sociale zekerheid met een grote zorgtoegankelijkheid voor alle bevolkingsgroepen. Het aanbod kon meestal de vraag volgen. Dat zal onvermijdelijk kantelen in de komende decennia. Wie de weg kent, wie (hoog)geschoold is, zal gemakkelijker zijn weg vinden in het schaarsere aanbod. In een prestatiegericht systeem zal het onevenwicht tussen vraag en aanbod bovendien druk zetten op de tarieven van de zelfstandige zorgverstrekkers, ondanks de sociale correctiemechanismen.
Een schaars goed is ook altijd aantrekkelijk voor commerciële spelers. “Laat het ons overlaten aan de wetten van vraag en aanbod”, is dan de voorgestelde toveroplossing. De recente gebeurtenissen bij een aantal commerciële spelers laten zien hoe groot de risico’s zijn en welke drama’s hiermee gepaard kunnen gaan. Het is een open deur intrappen om te stellen dat de financiële drijfveer enorm zwaar doorweegt bij commerciële aanbieders. Hoe je het ook draait of keert, aandeelhouders verwachten winstuitkering. Zeker is dat wachtlijsten en tekorten de beter gegoeden onvermijdelijk zullen drijven naar het “privaat” inkopen van zorg aan steeds hogere prijzen.