11 leidende principes voor een nieuw model

“Cocreatie, dialoog en vertrouwen: dat zijn de sleutelwoorden”

Met een publicatie over toezicht en handhaving wil Zorgnet-Icuro inspiratie bieden voor een nieuw beleid. Zorgnet-Icuro-adviseurs Vera De Troyer (algemene ziekenhuizen), Lien Van Malderen (woonzorg) en Karen De Vuyst (geestelijke gezondheidszorg) werkten elf principes uit.

Toezicht en handhaving is een thema dat Zorgnet-Icuro nauw aan het hart ligt. “Zowat een jaar geleden werd het op tafel gelegd tijdens de verschillende overlegorganen van de drie sectoren”, vertelt Vera De Troyer. “We wilden vooral goed luisteren naar onze leden: wat beschouwen zij als positieve punten, wat als uitdagingen? Op basis van alle reacties merkten we dat het huidige model voorbij zijn houdbaarheidsdatum is. Zo hoorden we bij veel leden dat de focus te zeer op controle ligt en te weinig op vertrouwen. En dat ze ook transparantie missen, tijdens het hele proces van inspectie tot verslag en opvolging.”

Een andere verzuchting was dat vooral de ‘meetbare’ aspecten van zorg worden bekeken, vult Karen De Vuyst aan. “Zorgkwaliteit is nochtans veel breder dan wat je kunt meten en checken. De ervaring van de zorggebruikers speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol, net als het relationele aspect. Veel leden beschouwen het als een gemis dat die zaken tijdens toezicht en handhaving quasi onzichtbaar blijven.”

Al hoeft dit zeker geen negatief verhaal te zijn, benadrukt Lien Van Malderen. “Begin dit jaar lanceerde de Vlaamse overheid het nieuwe kwaliteitsdecreet zorg, waarin ook staat dat men naar een nieuw toezichts- en handhavingsbeleid wil evolueren. We wisten dat de overheid hier ambities rond had, dus we vonden het belangrijk om handvaten te bieden, vanuit een zeer breed geconsulteerde expertise. We willen vanuit een positieve insteek aanmoedigingen geven om in samenwerking tot een model te komen waar zorggebruikers, hulpverleners én overheid beter van worden.”

Intrinsieke motivatie

Na de gesprekken met de verschillende leden volgden een literatuuronderzoek en flink wat interviews met professoren en zorgprofessionals uit andere landen om hun aanpak te ontdekken en do’s en don’ts mee te nemen. “Ook in andere landen is men de voorbije jaren zoekende geweest, maar we zien overal een evolutie in dezelfde richting: toezicht en handhaving vanuit cocreatie, dialoog en vertrouwen, met respect voor elkaars expertise. En bovendien is er een sterk geloof in de intrinsieke motivatie van zorgverleners. Wat zij boven alles willen, is goede zorg verlenen. En die ook aantoonbaar maken, het liefst op een manier die voor hen meerwaarde genereert, waardoor ze kunnen leren en een verbeterproces starten.”

In Nederland werd bijvoorbeeld een leerstoel opgericht rond reflexief toezicht, vertelt Van Malderen. “Daar wordt in het toezichtmodel niet alleen gekeken naar wat je kunt meten, maar ook naar relationele en procesgerichte aspecten. Tijdens inspectiebezoeken wordt daar procesmatig samen bekeken hoe de kwaliteit geborgd en verbeterd kan worden.”

“In de huidige inspectieverslagen lees je vooral over inbreuken, terwijl positieve zaken zelden expliciet benoemd worden. We hopen dat toezicht en inspectie organisaties meer ondersteunen om te groeien”

In het Verenigd Koninkrijk viel vooral de idee van cocreatie op, vult De Troyer aan. “Tot vijf jaar geleden had je daar ook een vrij traditionele manier van toezicht en handhaving, maar ze hebben beslist om dat fundamenteel te herzien, from scratch. Niet alleen de overheid en de sectoren werden daarbij betrokken, maar ook de burgers. Zo kwamen ze tot een heldere visie op toezicht waarin alle stakeholders zich konden vinden.”

Kwaliteit stimuleren

Alle verzamelde informatie mondde uit in elf principes. We nemen er enkele onder de loep. Eén ervan luidt: “Verbreed de inhoud van een inspectie”. Uit alle internationale definities blijkt dat zorgkwaliteit uit veel dimensies bestaat, zegt De Troyer. “Dan moet dat ook zijn weerslag krijgen in het toezicht. Nu zijn inspecties nogal afgebakend tot zaken die makkelijk te vervatten zijn in binaire beoordelingen en ligt de focus op veiligheid: zijn alle insulinepennen gelabeld, bijvoorbeeld. Dat werkt natuurlijk erg efficiënt, maar zo belicht je slechts een deel van de zorgkwaliteit. Terwijl er ook andere methoden zijn om een veilige omgang met hoogrisicomedicatie te garanderen.”

Andere dimensies, zoals het relationele aspect van zorg, kun je minder makkelijk meten, vult De Vuyst aan. “Maar het is wél mogelijk, op voorwaarde dat je andere methodieken gebruikt. Diepte-interviews met zorgverleners en zorggebruikers, bijvoorbeeld. Dat vraagt natuurlijk andere competenties die meer aanleunen bij audit-skills. Een uitdaging, maar wat ons betreft is het zeker de moeite waard.”

Een ander principe luidt als volgt: “Het handhavingsmodel is een continuüm van stimuleren tot sanctioneren”. Op dit moment ligt de focus bij handhaving te zeer op sanctioneren, vertelt De Troyer. “Als een ziekenhuis of voorziening in de fout gaat, zijn er heel veel mogelijke gevolgen: verhoogd toezicht, bijkomende inspecties, schorsing, intrekking van de erkenning… Dat zijn allemaal straffen, terwijl er veel meer is wat je kunt doen om samen tot verbetering te komen. Door een voorziening te ondersteunen in haar eigen specifieke kwaliteitsproces, kan je die een heuse boost geven. Ik denk bijvoorbeeld aan vorming op maat, of een tool waarmee ze verder aan de slag kunnen. Of veel simpeler: óók benoemen wat goed loopt. In de huidige inspectieverslagen lees je vooral over inbreuken, terwijl positieve zaken zelden expliciet benoemd worden. We hopen vooral dat toezicht en inspectie organisaties meer ondersteunen om te groeien.”

Eén team

Een ander principe luidt: “Het traject van toezicht tot en met handhaving zit binnen één team”. In Vlaanderen worden toezicht en handhaving traditioneel strikt gescheiden, maar het kan ook anders, vertelt De Troyer. “Dat zagen we voor het eerst in Nederland. Daar worden toezicht en handhaving heel expliciet in dezelfde handen gelegd. En ze konden daar ook goed uitleggen waarom. Een inspecteur komt ter plaatse, ziet wat er gebeurt, voelt een bepaalde cultuur. Die persoon ziet ook waar er verbeterpotentieel is en kan de zaken daardoor heel goed in een context plaatsen. Dat missen we bij ons soms: hier maakt een inspecteur een verslag op, waarin onvermijdelijk bepaalde nuances verloren gaan. Dat verslag wordt dan beoordeeld door een ander team, dat vooral oog heeft voor bepaalde inbreuken. Maar dan loop je sowieso het risico dat zaken verkeerd geïnterpreteerd worden.”

Nu de elf principes op papier staan, stopt het verhaal uiteraard niet. “Ook wij willen nu graag ‘cocreatief’ aan de slag”, zegt Van Malderen. “Dit proces is vanuit onze leden gestart en we hebben hun mening altijd meegenomen. Nu willen we verder de dialoog aangaan met het beleid en andere betrokken partners. Het zou fijn zijn als onze publicatie een voedingsbodem kan zijn voor die dialoog. We hebben handvaten aangereikt waarmee we nu hopelijk samen aan de slag kunnen. Dit is onze visie als sector. Uiteraard moet dit nu verder afgestemd worden met de overheid, maar zeker ook met zorggebruikers.”

Regeerakkoord

“We hopen vooral dat onze ideeën nu ‘handen en voeten krijgen’”, gaat De Vuyst verder. “Het zou jammer zijn als de elf principes nu ergens in een lade belanden en er niets mee gebeurt. We hebben die aanbevelingen geformuleerd om vervolgens samen aan de slag te gaan.”

Als ze écht hardop mag dromen, dan zou ze verschillende van de principes graag zien opduiken in het volgende Vlaamse regeerakkoord, glimlacht De Troyer. “Dat zou betekenen dat onze ideeën in de praktijk worden omgezet en niet in vage plannen op lange termijn. Want wij en al onze leden zijn er echt van overtuigd dat we hier in de nabije toekomst mee aan de slag willen. Dat gevoel is unaniem. Nogmaals: onze sector draagt kwaliteit hoog in het vaandel en iedereen beseft dat toezicht en handhaving zeer belangrijk zijn om die kwaliteit te garanderen. Zolang alles gebeurt in transparantie en vanuit vertrouwen. Dan kunnen alle partners daar ook mee aan de slag in hun beleid en hun dagelijkse werking. Op die manier wordt het zonder twijfel een win-win-win-verhaal voor de hele samenleving.”

Tekst: Stefanie Van den Broeck – Beeld: Tinne Vanwezel