Zorgsector smeekt om meer handen: dringend nood aan meer flexibiliteit

In de zorg zitten de directies met de handen in het haar. Ze weten stilaan niet meer van welk hout pijlen gemaakt. Sommige woonzorgcentra gaan over tot een opnamestop; in ziekenhuizen zit er soms niets anders op dan bepaalde afdelingen te sluiten. De reden: er is op de arbeidsmarkt geen zorgpersoneel meer te vinden; tal van vacatures blijven open staan. Zorgnet-Icuro vraagt de Vlaamse en federale overheid dringend werk te maken van meer flexibilisering, zodat ook andere profielen kunnen worden ingezet.

Arbeidsmarkt in brand

Met de sociale akkoorden van 2020, zowel federaal als Vlaams, kwam er een substantieel betere verloning voor het zorgpersoneel én een hogere personeelsnorm. Alleen zijn die extra handen momenteel een heel schaars goed op de arbeidsmarkt. Verpleegkundige is bij de VDAB knelpuntberoep nummer één. Eind september stonden er voor verpleegkundige ruim 2300 vacatures open, voor zorgkundige meer dan 1000. Voor elke drie vacatures voor verpleegkundige is er maar één kandidaat beschikbaar. Openstaande vacatures leiden tot problemen om de uurroosters rond te krijgen, wat leidt tot een torenhoge druk op de medewerkers die aan de slag zijn, en vaak het onmogelijke moeten doen om de basiszorg rond te krijgen.

Ook anderhalf jaar Covid laat zijn sporen na in de ziekenhuizen en woonzorgcentra. Die constateren een beduidend hoger langdurig ziekteverzuim. Daarnaast laat de kantelende leeftijdspiramide zich stilaan volop voelen: de babyboomgeneratie, sterk vertegenwoordigd in de zorgberoepen, gaat met pensioen; er stromen onvoldoende jongeren het beroep in. De laatste weken wordt bovendien duidelijk dat de arbeidsmarkt stilaan helemaal in brand staat. Niet alleen de zorg slaakt een noodkreet: zo ook het onderwijs, de horeca, de event- en transportsector… De war for talent lijkt helemaal losgebarsten.

Wat kunnen we doen?

Het is vijf over twaalf. Zowel de Vlaamse als federale ministers van werk én volksgezondheid moeten dringend een aantal maatregelen nemen om de zorg draaiende te kunnen blijven houden. Alle acties voor een positieve beeldvorming van het beroep en de actieplannen om zij-instromers een opleiding te laten volgen, zijn absoluut noodzakelijk. Maar dat zal niet voldoende zijn. We moeten verder durven nadenken, creatief zijn en kunnen functioneren binnen een soepeler regelgeving.

Zorgnet-Icuro vraagt in de eerste plaats een versoepeling van de invulling van de personeelsnorm. Ziekenhuizen en woonzorgcentra moeten naast en verpleeg- en zorgkundigen meer andere profielen flexibel kunnen inschakelen. Het is immers onmogelijk geworden om zorgmedewerkers met de juiste kwalificaties te vinden volgens de strikte wettelijke vereisten. Een dergelijk rigide kader wordt met de huidige personeelsschaarste totaal onhoudbaar.

Een aantal concrete voorbeelden:

• Bachelors vroedkunde mogen in de ziekenhuizen slechts op een beperkt aantal afdelingen ingezet worden. Ze mogen evenmin verpleegkundige taken uitvoeren in een woonzorgcentrum, zoals bijvoorbeeld het geven van oogdruppels, zelfs niet onder supervisie
• Het transport van een patiënt van de spoed naar een verpleegafdeling mag enkel gebeuren door een verpleegkundige
• Enkel verpleeg- of zorgkundigen mogen mensen met slikproblemen (bv. personen met dementie) helpen bij de maaltijd

Het wordt dringend tijd om daarin verandering te brengen, en de mogelijkheid te creëren andere arbeidsreserves te kunnen aanboren. Margot Cloet, gedelegeerd bestuurder: “In de Covid-periode was het tijdelijk mogelijk om niet-zorgmedewerkers in te zetten voor bepaalde taken, weliswaar onder toezicht en supervisie van een verpleegkundige. Denk bijvoorbeeld aan het succesverhaal van de zorgbuddies in sommige ziekenhuizen. We vragen dat wat toen in een crisissituatie kon, nu omgezet wordt een structurele maatregel.” Zo zou het bijvoorbeeld mogelijk moeten zijn voor gepensioneerden om in een flexi-statuut enkele uren per week onbelast bij te verdienen in de zorg, zouden jobstudenten moeten vrijgesteld worden van het uurplafond, moeten logistieke krachten een aantal taken kunnen overnemen…

Een andere piste is bekijken hoe we de percentages in de deeltijdse arbeid kunnen opkrikken. Ruim 60% van de werknemers in zorg en welzijn werkt niet voltijds. Wanneer we bijvoorbeeld een kwart van de mensen die halftijds werken kunnen laten evolueren naar een 80%-baan, dan zou dat al ruim 2130 VTE opleveren. Het is duidelijk: de zorg heeft nu en in de toekomst werkelijk alle handen nodig. Dit is geen tijdelijk probleem. De kans is reëel dat de nijpende personeelsschaarste niet van voorbijgaande aard is, en de zorg niet op alle vragen een antwoord zal kunnen blijven bieden. Het is een realiteit die we onder ogen moeten durven zien.