Jeroen Franssen van technologiekoepel Agoria

"De politiek moet radicaal shiften in het arbeidsmarktbeleid”

In de snel evoluerende kruising tussen technologie, arbeidsmarkt en de toekomst van de gezondheidszorg, treedt Jeroen Franssen naar voren als een bron van inzicht. Als arbeidsmarktexpert bij Agoria, koepel van technologiebedrijven, belicht hij het transformerende potentieel van innovatie, en onthult een verhaal dat verder reikt dan conventionele technologische discussies. 

“Willen we welzijn en welvaart op peil houden, dan moeten we handelen, en wel nu.” Met een door urgentie gedreven passie stelt Jeroen Franssen dat bepaalde uitdagingen op de arbeidsmarkt in extenso én a fortiori gelden voor de gezondheidszorg. 

Franssen beperkt zich in zijn analyses dus niet louter tot de technologiesector of ICT-bedrijven. Het bovenliggend thema van ons gesprek is de zorg als een sector waar jobverlies en -creatie, veranderende competenties en het tekort aan werkkrachten voluit spelen. Met het programma “Be The Change” wil Agoria proactief inspelen op de veranderingen die gaande zijn en nog op ons afkomen. “We zijn pleitbezorger van een duurzame productiviteitsstijging”, zegt Jeroen Franssen. “Met duurzaam bedoelen we de combinatie van jobs creëren en efficiënter werken. We willen zowel het aantal werkende mensen als hun productiviteit opkrikken.”

Franssen doelt daarmee vooral op sectoren als onderwijs, ICT en corporate services. En de gezondheidszorg dus. Allemaal groeisectoren die tussen nu en 2030 een grote nood aan bijkomende werkkracht hebben. “Van 2017 tot 2022 konden we onze economie eigenlijk nog aardig laten draaien – dat is een vaststelling die je kan benchmarken ten opzichte van het buitenland”, zegt Franssen. “We hebben in die periode 414.000 nieuwe banen gecreëerd. Dat was een record waardoor we voor het eerst in de geschiedenis van ons land met meer dan vijf miljoen werkenden waren. België heeft ook een hoge productiviteit: elke individuele medewerker neemt veel toegevoegde waarde voor zijn rekening. We draaien gemiddeld rond de 97.000 euro per actieve persoon – in de zorgsector ligt dat iets lager. Met die productiviteit staan we na Denemarken op nummer twee in de wereld.”

Die successen worden echter gevolgd door een nuchtere realiteit: onze productiviteit stagneert; we worden stilaan ingelopen door andere Europese landen waar ze blijft stijgen. Productiviteit, gekoppeld aan arbeidskosten, komt naar voren als een sleutelelement in internationale economische concurrentie, vooral bij een tekort aan beschikbare arbeidskrachten. Dat tekort neemt toe door de demografische evolutie en de stijgende zorgnood maar ook door verworvenheden en tendensen zoals meer deeltijds werken. De gezondheidszorg staat bovendien voor een unieke uitdaging: de oefening om minder zorggebruikers per zorgverlener te verzorgen. Dat geldt voor de kinderopvang, de woonzorgcentra, de ziekenhuizen. “Op zich kan je daar weinig op tegen hebben,” zegt Franssen, “maar dan moet je wel massaal technologische oplossingen omarmen en aanvaardbaar maken om de productiviteit te doen stijgen.”

Navel en essentie

Of het nu gaat om het doorhakken van de mobiliteitsknoop, het hoofd bieden aan kansarmoede of het op spoor houden van de gezondheidszorg, technologie zal als hefboom dienen. Maar Franssen is ook stellig: “Technologie is een middel en geen doel op zich. Technologie zal moeten dienen voor die betere balans in werk en leven, ook in de gezondheidszorg. Ik maak me in eigen huis niet populair als ik zeg dat de technologische sector best niet naar zijn navel staart als hij de economie mee wil redden; hij staat bij uitstek andere sectoren ten dienste. Technologie is dan ook niet de enige methodiek en zal ook alleen maar bruikbaar zijn als hij ethisch gehanteerd wordt en niet tot uitsluiting leidt. We moeten de ontwikkelingen zo inzetten dat ze in het voordeel zijn van iedereen die in België leeft. Ze moeten de welvaart maximaliseren en het welzijn van zo veel mogelijk mensen eraan koppelen.”

“Technologie is een middel en geen doel op zich. Technologie zal moeten dienen voor die betere balans in werk en leven, ook in de gezondheidszorg”

Voor Franssen is het essentieel om mensen die zorg nodig hebben maximale kansen te bieden op herstel of comfort. “Dat zal voor een groot stuk mensenwerk blijven en moeten blijven, en technologie kan daarbij helpen. Zeker als daardoor de kans op fouten van de professional of verwarring van de patiënt ook nog eens kleiner worden.”

Robothondje en heilige huisjes

Vraag is dan hoeveel mogelijkheden er zijn om technologische toepassingen in te zetten en tot waar de innovaties reiken. Niet elke patiënt zal het even tof vinden dat een robothondje de pillen uitdeelt. “Sommigen zullen dat koud en onmenselijk vinden,” repliceert Franssen, “anderen een voordeel dat het robotje elke dag even vriendelijk is. Maar dat is het jolige voorbeeld. Ernstiger is dat van de radioloog. Die moet op tempo duizend beelden beoordelen, waarvan er op 400 geen pathologie af te leiden is. De diagnose aan de patiënt communiceren, moeten we niet aan artificiële intelligentie overlaten, maar AI kan wél de beeldvorming vooruithelpen door de 400 beelden uit te filteren waarop geen anomalie te detecteren is. Winst voor de radiologen: zij moeten nog maar 60% van de geleverde beelden beoordelen. Dat geeft een substantiële economische winst, want de maatschappij betaalt radiologen momenteel per prestatie, ook de beoordelingen zonder resultaat.”

Volgens Franssen is het moment in de geschiedenis aangebroken waarop mensen hun humane kwaliteiten kunnen inzetten terwijl technologie hun efficiëntie wel degelijk kan verhogen. Niks te vroeg.  

Zinvol activeren van inactieven

Het is de ambitie van de regeringen in ons land om tegen 2030 een werkzaamheidsgraad van 80% te creëren in de leeftijdscategorie tussen 20 en 64 jaar. Dat is gerekend met het oog op de vergrijzingsgraad, pensioenen en – hoeksteen van de gezondheidszorg – onze sociale zekerheid. “Tussen nu en 2030 verwachten we 304.000 nieuwe jobs te creëren,” zegt Franssen, “waarvan een derde in de zorg. Helaas, met die 304.000 extra jobs geraken we er dan niet: we stranden op een activiteitsgraad van 76,5%. Gevolg: een onderfinanciering van onze sociale zekerheid en pensioenen die nog krapper worden.” 

De vraag blijft terugkeren. Hoe krijgen we de open werkplekken ingevuld? “In theorie zijn er vier oplossingen”, weet Franssen. “Eén: de bevolking op beroepsleeftijd wordt plots groter. Twee: we halen snel inzetbare werkkrachten uit het buitenland naar hier. Drie: we vinden voor alle werkzoekenden een job. En als we er dan nog niet geraken, is er vier: we helpen de inactieven die geen job zoeken toch aan een job. Praktisch dan: wat punt 1 betreft, weten we dat tot er tot 2040 geen natuurlijke aangroei zal zijn van de bevolking op arbeidsleeftijd. Punt 2: door slimme migratie zouden we voor knelpuntberoepen een verwelkomend beleid kunnen voeren met andere landen, maar dat blijkt zowel links als rechts van het politieke front moeilijk te liggen. Werkzoekenden aan het werk krijgen als derde mogelijke oplossing: we hebben al veel extra jobs gecreëerd dus die visvijver is vandaag nog maar een plas. Met andere woorden, de focus verschuift naar de groep inactieven die geen job zoekt. België heeft 1,6 miljoen inactieven in de beroepsleeftijd. Een klein aantal van hen leeft zo comfortabel dat ze niet hoeven te werken. Neem de echtgenoot van de magistrate van de arbeidsrechtbank die tijd heeft gemaakt om voor de kinderen te zorgen, kunstboeken doorbladert en met de vrienden een balletje golf slaat. Het zal moeilijk zijn die groep aan te zetten tot het invullen van een job. Het grootste deel van de 1,6 miljoen inactieven kent die luxe echter niet. Integendeel, zij hebben zelfs onvoldoende comfort om aan werk te denken. De meesten van hen leven in armoede of kansarmoede en mankeren competenties. Het gaat ook om mensen met een arbeidshandicap of de groep die terugkeert na een langdurige ziekte. Ook mantelzorgers horen daarbij. Voor die mensen die wel willen maar door allerlei omstandigheden niet kunnen, moeten we absoluut en massaal recepten vinden om hen te versterken, comfortabel werk haalbaar te maken en hen productief te laten zijn.”

“Voor die mensen die wel willen maar door allerlei omstandigheden niet kunnen werken, moeten we absoluut en massaal recepten vinden om hen te versterken”

Er zijn meer jobs dan werkzoekenden, dus kwantitatief gezien kan je, als je wil, werken. Dat is ooit anders geweest toen er jobschaarste was. Natuurlijk, beaamt Franssen, moeten die jobs dan wel zicht bieden op voldoende levenscomfort, haalbaar zijn volgens iemands competenties, en zinvol zijn. “Daarom moeten we hen motiveren om opleiding te volgen, voorzien in betaalbare kinderopvang, in betere mogelijkheden op vlak van mobiliteit, enzovoort. Anders zijn zij niet naar de arbeidsmarkt te bewegen. We kunnen in België fier zijn op de manier waarop de werknemer beschermd is, maar we zijn daar ook in doorgeschoten. Bepaalde voordelen, zoals de werkloosheidsuitkering, hebben we zo goed als onvoorwaardelijk gemaakt. We mogen er niet vies van zijn daaraan te tornen. Geef werkzoekenden of zieken een vergoeding, maar koppel die aan de tijd en aan versterkende voorwaarden. Bijvoorbeeld, kortdurende trainingen of opleidingen voor knelpuntcompetenties. Na verloop van tijd kunnen er voorwaarden bijkomen. Zolang ze zinvol en versterkend zijn, zie ik daar alleen voordelen in. De politiek draagt een grote verantwoordelijkheid: zij moet radicaal shiften in het arbeidsmarktbeleid. Werkgevers moeten de deuren kunnen openzetten voor profielen die ze vorige decennia niet de kans gaven.”

Politiek scoren voor open doel

Volgens Franssen zijn er nog te veel gevallen waarin het niet loont om te werken. Een alleenstaande moeder die als ze gaat werken de kinderopvang voor haar drie koters moet betalen, weet wel beter. Mensen die na langdurige ziekte weer willen werken, mogen dat vaak niet, om administratieve redenen. “Je moet geen econoom zijn om te weten dat die systeemfouten eruit moeten. Met een gezond boerenverstand kan je er niet bij dat de politiek niet tot oplossingen komt. We kénnen de systeemfouten en we kénnen de oplossingen. Als politicus kan je dan toch voor open doel scoren?”

Gloort er nog optimisme door het betoog van Jeroen Franssen? “De mogelijkheid bestaat om er met zijn allen op vooruit te gaan, maar iedereen zal eraan moeten meewerken. Het zal moed en overtuigingskracht vergen van politici en beleidslui om ervoor te zorgen dat verpleegkundigen, artsen noch patiënten onrecht wordt aangedaan. Alleen de exuberante lonen moeten daarop de uitzondering zijn. Dat gezegd zijnde, ik zie hen vandaag niet, de moedigen die opstaan en aan de boom schudden. Het is waar dat minister Vandenbroucke een aantal heilige huisjes aanpakt, maar of dat blijvend en voldoende ingrijpend is, moet nog blijken. Het mag wat meer zijn. Een onafhankelijke taskforce met een eenduidige veranderingsmissie kan de excessen en onaantastbare instituten aanpakken en er zich op richten om iedereen in onze maatschappij te laten floreren.”

TEKST: NICO KROLS – BEELD: SOPHIE NUYTTEN