Naar een nieuw zorgsysteem: Memorandum federale en Vlaamse verkiezingen 2024
Eind 2023 voerde Ivox in opdracht van de krant De Morgen een onderzoek naar de angsten van de Vlaming. Op nummer drie staan de zorgen om de eigen gezondheid én het gezondheidssysteem. Hoofdbekommernis is dat de ouderenzorg minder goed zal worden (82%) en dat de gezondheidszorg onbetaalbaar wordt (68%). Zes op de tien mensen vrezen zelfs dat het systeem zal instorten. Is die vrees gegrond? Zal onze gezondheidszorg voor iedereen kwaliteitsvol, toegankelijk en betaalbaar blijven?
Mondiaal is er een enorme vergrijzingsgolf van de bevolking op komst. Japan werd het eerste “oudste grote land” ter wereld. In 2013 was daar al een kwart van de bevolking ouder dan 65 jaar. West-Europa en Noord-Amerika volgen in ijltempo; daarna is het de beurt aan Oost-Europa en China. De demografische veranderingen zullen een enorme impact hebben voor alle beleidsdomeinen, en niet in het minst op de gezondheids- en welzijnszorg. Net als bij het razendsnel veranderende klimaat weten we wat er op ons afkomt. Demografen rekenden het ons decennia geleden al voor. En toch lijkt elke sense of urgency te ontbreken om er nu proactief mee bezig te zijn. Er is een collectief aanvaarde klimaatcrisis, maar geen maatschappelijk debat over een nakende zorgcrisis.
De Belgische solidaire verzorgingsstaat stond lang garant voor een goede organisatie van het cure & care model. Hoofdcomponenten zijn de zelfstandige medische praktijk, een quasi onbeperkte vrije keuze van zorgverlener en zorgorganisatie, een verzekeringssysteem gebaseerd op solidariteit en een prestatiesysteem als basis van de financiering. Ondanks alle inzichten van wetenschappers en mensen uit het veld over geïntegreerde zorg, blijft de medisch georiënteerde silostructuur dominant. Internationaal staan we mee aan de top van de medische behandeling met een ver doorgedreven specialisatie, die tegelijk ook een holistische aanpak in de weg staat. Stilaan ontstaan er – vooral door de structurele en zeer nijpende personeelsschaarste – barsten in het systeem. Er komen meer wachtlijsten en we slagen er al lang niet meer in om de ongelijkheid af te bouwen. Integendeel. Het verschil in gezonde levensverwachting tussen laag- en hoogopgeleiden neemt toe, niet af.
Zorgnet-Icuro pleit voor een solidaire samenleving met een duurzame en toegankelijke gezondheids- en welzijnszorg voor iedereen. De demografische transitie – veel meer ouderen, minder werkenden – zal dit solidaire model verder onder druk zetten. We zullen keuzes moeten maken. Op welk pakket basiszorg heeft iedereen recht? Hoeveel gemeenschapsmiddelen willen we daaraan besteden? Kan de vrije keuze worden gevrijwaard? Niet alles wat (wetenschappelijk) mogelijk is zullen we kunnen betalen, niet alle zorgvragen zullen we professioneel kunnen beantwoorden. We komen in een verhaal van schaarste, en schaarste betekent overwogen keuzes maken.
In de komende jaren moeten we de basis leggen voor systeemveranderingen die er ons voor behoeden dat de zorg volledig vastloopt. We zullen die shift niet kunnen realiseren door kleine maatregelen binnen de bestaande schotten en sectoren. Het kan alleen door over de muren te kijken en radicale veranderingen door te voeren, door voluntaristisch en op een andere manier te gaan samenwerken. Door onze zorgprofessionals op een goede en efficiënte manier in te zetten. Zodat we niet evolueren naar een tweesporenbeleid in de zorg. We vragen dat er in de komende legislatuur daarover een diepgaand maatschappelijk en ethisch debat wordt gevoerd.
We vragen de verschillende overheden in dit land ook om intensief samen te werken op het versnipperde lappendeken van de gezondheidszorg. De zorg houdbaar houden zal ook daar voluntaristische inspanningen vragen om constructief te werken aan oplossingen die de zorg efficiënter en beter maken. Als iedereen enkel veegt voor eigen deur zullen we de nodige veranderingen niet kunnen realiseren. Er is geen tijd te verliezen. Laat ons eraan beginnen.
Margot Cloet Koen Michiels
Gedelegeerd bestuurder Zorgnet-Icuro Voorzitter Zorgnet-Icuro
Naar het overzicht van ons memorandum
Download hier de integrale tekst
Leeswijzer
Gezondheidszorg is sterk versnipperd over de verschillende bevoegdheidsniveaus. Bij de beleidsaanbevelingen vind je telkens een icoontje dat het beleidsniveau aangeeft dat voor dat domein bevoegd is.
Zorgnet-Icuro vzw is de koepelorganisatie van alle Vlaamse algemene ziekenhuizen, revalidatieziekenhuizen, initiatieven uit de geestelijke gezondheidszorg en social profit voorzieningen uit de woonzorg.
Ruim 775 erkende zorgorganisaties zijn lid van Zorgnet-Icuro, samen stellen ze bijna 140.000 personeelsleden te werk.