Maite Mallentjer
11/01/2023
Kwaliteit Ethiek en zingeving Communicatie Zorgbeleid Woonzorg

“Ruimte geven om zelf aan het roer te staan”

Community building in een woonzorgcentrum

“Ruimte geven om zelf aan het roer te staan”

Filosoferen op zondag. Het koor de Wiskes en het Alberreke, een rijdend winkeltje in de gangen van wzc Huis Sint-Jozef in Berchem. Wat hebben ze met elkaar gemeen? Het zijn allemaal ideeën die hun wortels vonden en opbloeiden binnen 't Klikt, een experiment waarin Maite Mallentjer een schooljaar lang aan de slag ging met de principes van Sense of Home en community building in de context van een woonzorgcentrum. “Als dit jaar mij één iets leerde is het wel dit: wanneer je je eigen ideeën parkeert en de mensen ruimte geeft, gebeurt er iets magisch.”

“Voor veel mensen is het moeilijk om te verhuizen naar een woonzorgcentrum. Ze laten hun vertrouwde huis achter en moeten een thuis creëren in een nieuwe plek. Dat is iets wat ze zelf moeten doen, maar waarvoor ze ook de kracht moeten vinden”, vertelt Maite Mallentjer, verbonden aan de AP Hogeschool opleiding orthopedagogie. “Vanuit de orthopedagogie hebben we veel expertise rond het creëren van een goed woon- en leefklimaat. Dat vertaalden we naar de ouderenzorg, het model Sense of Home groeide daaruit.”

“Sense of Home gaat over mensen meer regie geven, in verbinding brengen met elkaar en ervoor zorgen dat ze nog van tel kunnen zijn voor anderen in hun omgeving”

Evenwichtsoefening

“Een woonzorgcentrum kan drie zaken doen om dat proces zo soepel mogelijk te laten lopen. Zoveel mogelijk autonomie geven aan de bewoners. Verbinding creëren zodat bewoners het gevoel hebben dat ze erbij horen en ervoor zorgen dat de bewoners zich nog een deel van de samenleving voelen. Hoe makkelijk het ook klinkt, in de praktijk is dat een moeilijke evenwichtsoefening. Het is een paradigmashift van een medisch zorgmodel naar een model waar de bewoner de expert is. Waar dialoog en het opbouwen van een relatie belangrijker wordt dan het volgen van procedures en het taakgericht werken. Sense of Home helpt om die shift te maken.”

“Community building leek de ideale manier om het principe van Sense of Home te implementeren. We schreven dit uit in een theoretisch kader, maar we voelden dat er niemand echt zat te wachten op een nieuwe lap tekst. Ik zal het moeten voordoen, dacht ik toen. Er moet een piloot in de praktijk gezet worden die andere organisaties kan inspireren en overtuigen om er ook mee aan de slag te gaan. Ik vond in Huis Sint-Jozef in Berchem een enthousiaste partner om één schooljaar met dit kader te kunnen werken. Ik was al bij hen aan de slag als externe consultant rond Sense of Home en ze waren heel enthousiast om dit via community building een bredere basis te geven. Ik kwam één jaar deeltijds in dienst en hield een online dagboek bij dat uiteindelijk resulteerde in het boek 't Klikt.”

Maite Mallentjer
Maite Mallentjer: “Community building gaat niet over het aanbieden van activiteiten, maar wil vanuit de krachten van mensen connecties maken”

Letterlijk op je handen zitten

“Community building is een proces waarin je relaties opbouwt. Je neemt geen sturende rol op, maar volgt de groep en versterkt de krachten van mensen. Het initiatief, de regie en de ideeën moet je bij hen laten. Je luistert naar wat zich aandient en zodra een opportuniteit opduikt, schiet je in actie: faciliteren, mensen in verbinding brengen met elkaar, maar ook balanceren. Want het woonzorgcentrum is een bijzondere community waar de bewoners heel veel ondersteuning nodig hebben om hun eigen regie te kunnen nemen. En ja, dat is moeilijk. Soms moet je letterlijk op je handen gaan zitten.”

“Het was spannend, maar die ruimte werd quasi onmiddellijk ingevuld door ideeën van de community. Binnen de week was er al een eerste initiatief. Giovanna van de onderhoudsploeg heeft italiaanse roots en stelde voor om een buffet te maken met hapjes van alle nationaliteiten die in de community vertegenwoordigd zijn. Dat idee is uitgemond in een goed gesmaakt dessertenbuffet. Een zorgkundige speelde al langer met het idee van een rijdend winkeltje. Ondertussen rijdt het Alberreke door de gangen van het woonzorgcentrum. Een familielid wandelde naar Compostella en wilde de bewoners hierbij te betrekken. Hij kwam uitleg geven over zijn plannen aan de bewoners, nam iets mee van het huis om in Compostella achter te laten en vertrok vanuit het woonzorgcentrum. Tijdens zijn tocht schreven we hem een brief. Zo konden de bewoners figuurlijk een stukje mee wandelen.”

Manneke, dat komt helemaal in orde

“Community building gaat niet over het aanbieden van activiteiten, maar wil vanuit de krachten van mensen connecties maken. Niet alleen tussen de bewoners, maar ook tussen medewerkers, vrijwilligers en de buurt. Daar zit het grote verschil met wat een woonleefteam doet. Soms groeien via community building bepaalde activiteiten zoals een koor, maar het kan ook zijn dat een vrijwilliger een bewoner op weg helpt met zijn computer.”

“Je kan je niet enkel focussen op de mensen die zelf met initiatieven komen, je moet actief op zoek gaan naar hoe mensen kunnen geven aan ander. Zo was er een bewoonster die niet zo zichtbaar was, maar ik wist dat ze altijd heel sociaal geëngageerd was. Ik vroeg haar of ze nieuwe bewoners mee wilde opvangen. Een andere bewoonster met een oog voor interieur dacht mee na over de opstelling voor onze studiedag. ‘Manneke, dat komt hier helemaal in orde als alle stoeltjes bezet zijn’, zei ze achteraf trots.”

“Zien hoe de bewoners hun aangeleerde hulpeloosheid terug omdraaien, is bijzonder mooi”

“Het moet niet groots zijn, het zit vaak in de kleine dingen. Bewoners die zelf een stoel regelen voor een nieuwe bewoner in plaats van te wachten tot er hulp komt. Vragen of er muziek kan gespeeld worden terwijl ze wachten op hun eten; of we een postbus in huis kunnen hangen zodat ze zelf hun brieven en kaartjes kunnen posten. Zien hoe de bewoners hun aangeleerde hulpeloosheid terug omdraaien, is bijzonder mooi.”

Drempel voor de deur

“Het stopt niet bij de bewoners. Community building in een woonzorgcentrum vereist twee bewegingen. Enerzijds verbinding creëren tussen de mensen binnen het woonzorgcentrum. Anderzijds de buurt proberen binnen te loodsen. Dat vraagt om een enorm proactieve houding, want er ligt een hoge drempel tussen de buitenwereld en een woonzorgcentrum.”

kennismaking met de buren
“Het is geen optelsom van leuke activiteiten. Durf de regie aan de community te geven en ga faciliteren in plaats van te sturen”

“Eerst en vooral moet je openstaan voor de zaken die zich aandienen. Wij hadden het geluk dat buren al iets wilden doen aan de staat van de voortuin. Door daarop in te spelen leerde ik onmiddellijk een aantal sleutelfiguren in de buurt kennen. Dat mondde uiteindelijk uit in een project rond SamenTuinen en een compostvat in onze binnentuin dat door 20 gezinnen uit de buurt dagelijks gebruikt wordt. Ze kregen een code en lopen vrij binnen en buiten met hun emmertje met groenafval. Dat zijn de duurzame en realistische interacties die we nodig hebben.”

“Daarnaast hield ik de Facebookpagina van de buurt nauwlettend in de gaten. Ik nam contact op met mensen die sleutelfiguren konden zijn en pikte in op elke opportuniteit. Postte iemand 'mijn zoontje wil piano studeren, maar wij hebben geen piano', dan mailde ik terug: 'wij hebben een piano die hij kan gebruiken'. Je moet jezelf voorstellen als een sterke partner die iets te bieden heeft. Ik klopte ook aan bij het Danzateljee, de scholen, de Albert Heijn en ging op zoek naar de oudere buurtbewoners. Om die laatste groep te bereiken kregen we de hulp van een groep studenten die in het kader van hun bachelorproef deze mensen zochten en samenbrachten binnen de Vriendenkring van Sint-Jozef.”

“De buurt binnenloodsen lukt niet door gewoon je deuren open te zetten. Je moet er veel tijd en energie insteken en die banden stevig blijven vasthouden.”

What’s strong

“Het is een proces binnen een woonzorgcentrum, dat weliswaar een transformatie aan het doormaken is, maar voor veel aspecten wel nog vertrekt vanuit een medisch zorgmodel. Dat staat haaks op elkaar, maar door een goede samenwerking zijn we er wel in geslaagd om het maximale te realiseren. Je schept een omgeving waar mensen zich verantwoordelijk voelen en zelf dingen proberen op te lossen. Mensen gedragen zich minder als een klant. Zo zie je familieleden spontaan andere bewoners helpen om bijvoorbeeld een rollator te zoeken. Natuurlijk waren die dingen er ook al vóór dit project. Maar 't Klikt zorgt voor een sfeer waarin die hulpvaardigheid wordt aangewakkerd.”

Maite Mallentjer
Maite Mallentjer: "Je schept een omgeving waar mensen zich verantwoordelijk voelen en zelf dingen proberen op te lossen"

“Het is wel belangrijk om oog te hebben voor iedereen die bijdraagt binnen het proces. Vaak werden de successen gelinkt aan mij, terwijl er veel medewerkers waren die ook hard werkten en veel hebben mogelijk gemaakt. En soms moet je gewoon blij zijn met wat er is en loslaten van hoe het het in jouw hoofd had kunnen zijn. Het proces staat centraal. Focus op what's strong in plaats van what's wrong. Zie wat er wel is en kijk wat er wel kan. Wij planden bijvoorbeeld met Christus Koning een kampvuur waar de scouts zouden zingen en de keuken warme pudding maakte. Door corona kon dat niet doorgaan. Na even puzzelen trokken de twee scoutsleden met hun gitaar door heel het huis om liedjes te zingen met de bewoners. Zo probeerden we altijd het maximum eruit te halen.”

Yes, de trein is in beweging

“Op een bepaald moment voel je dat er een tipping point bereikt is. Tijdens de sessie filosoferen op zondag, gebeurden bijvoorbeeld een heleboel dingen tegelijk. De vrijwilligers hadden de tafels al klaargezet, de bewoners kwamen uit eigen beweging uit hun kamer en hielpen elkaar naar de activiteit. Terwijl wij filosofeerden was mijn man computerles aan het geven aan een bewoner. Onze auto zat vol met tenten voor de vriendenkring die later die week in de tuin zou doorgaan. Na afloop breng ik een mevrouw naar haar kamer en wanneer ik terugkom zie ik nog net hoe de twee filosofen de laatste tentpalen door het huis naar de tuin sjouwen. Yes, dacht ik. De trein is echt in beweging gekomen en wij doen dit hier samen.”

studiedag
"Manneke, dat komt helemaal in orde"

“De studiedag om het traject voor te stellen was ook zo'n mooi moment. Die dag was volledig gedragen door de community. Er werden taarten en koekjes gebakken en bloemstukken gemaakt. Familieleden, vrijwilligers en medewerkers stonden samen met de bewoners in voor de catering, muzikale omlijsting, het onthaal en de presentatie van de dag. Het koor ‘De Wiskes’ deden een flashmob, de vriendenkring zorgde ervoor dat alles op beeld werd vastgelegd. Iedereen hielp naar eigen vermogen en vanuit eigen kracht.”

“‘t Klikt is nog niet afgelopen. Ik ben nog één schooljaar in dienst, zodat Huis Sint-Jozef dit proces kan verduurzamen. Maar ik denk dat ik nooit afscheid zal nemen want ik voel me deel van die community. Wanneer dit traject afgerond is, stap ik gewoon mee in de vrijwilligersploeg.”

Vier grote en kleine successen

“Wanneer je met community building aan de slag wil, moet je dit onthouden. Het is geen optelsom van leuke activiteiten. Durf de regie aan de community te geven en ga faciliteren in plaats van te sturen. Vertrouw erop dat er zich genoeg zal aandienen. Durf ook buiten de lijntjes te kleuren. Het is een proces waarin je heel flexibel moet zijn. Focus op wat strong is en vier de grote en kleine successen. Kortom, zoek het positieve in het proces en in de mensen.”

Oproep van Maite Mallentjer

"Ons verhaal stopt hier niet. In 2023 starten we met een community of practice. Daarvoor zijn we op zoek naar een vijftal mensen die in de praktijk aan de slag willen gaan met community building. Na een theoretische verdieping leren we een jaar lang van en met elkaar. Iets voor jou? Neem dan contact op met maite.mallentjer@sproud.be.cover boek 't klikt

’t Klikt. Een jaar community building in Huis Sint Jozef. Politea Uitgeverij.

Lees meer op sproud.be

“Plots voel je dat er een vonk is”

“Wij zochten al een tijdje naar manieren om Sense of Home te implementeren in ons huis”, vertelt Luc De Wulf, directeur van woonzorgcentrum Huis Sint-Jozef. “De beslissing om Maite Mallentjer een jaar lang deeltijds in dienst te nemen als community builder was snel gemaakt. Ze kent het theoretisch kader als auteur van Sense of Home en kon zich een jaar lang focussen om het door middel van community builing te implementeren en een stevige basis te geven in ons huis. Al in de eerste week bracht haar aanwezigheid deining met zich mee. Door de sterktes van bewoners en medewerkers in kaart te brengen, opperden mensen ideeën of signaleerden ze zaken. Medewerkers namen initiatieven en de kalender liep vol met nieuwe activiteiten, waardoor we veel bewoners zagen heropleven.”

Luc De Wulf:Het principe van community building biedt belangrijke handvatten aan om ons zorgmodel open te trekken tot een model waar de mens centraal staat”

Samen in riksja
"Het pad is soms hobbelig, maar laat dat je vooral niet tegenhouden om de sprong te wagen”

Vonk

“Plots voel je dat er een vonk is. Iemand heeft een idee of een wens en daar wordt iets mee gedaan. Een bewoonster die vroeger koorleidster was, wou bijvoorbeeld graag nog eens samen zingen. Haar zoon kon haar begeleiden op de piano. En zo hadden we ineens een koor: de Wiskes. Zo kan die vonk zich uitbreiden. Mensen komen luisteren en herbeleven oude herinneringen. Je ziet ze opleven, maar het blijft niet bij zitten en luisteren. Medebewoners willen graag meezingen en stellen zelf liedjes voor. Het geheel krijgt een dynamiek van een vrij podium. En dat groeit allemaal uit de vrij eenvoudige vraag om samen een viertal liedjes te zingen.”

Belangrijke handvatten

“In een woonzorgcentrum werken we nog steeds te veel vanuit het medische model. Onze bewoners hebben vanzelfsprekend zorg nodig, maar contact met andere mensen en verbondenheid met hun omgeving is even cruciaal. Iedereen zit zo in elkaar, dat verandert niet wanneer je naar een woonzorgcentrum verhuist. Het principe van community building biedt belangrijke handvatten aan om ons zorgmodel open te trekken tot een model waar de mens centraal staat. Meer nog, het is essentieel in mijn ogen.”

Elkaars tempo vinden

“Na een jaar drijven een aantal aandachtspunten boven. Het blijft een evenwichtsoefening om alle medewerkers te betrekken, niet alleen de mensen van het woonleefteam. We moeten ook onze snelheid in de gaten houden. Een vrijgestelde die er met volle goesting in vliegt, heeft een ander tempo dan de medewerkers of de bewoners. Het kost wat tijd om elkaar daarin te vinden. Het project moet verduurzaamd worden. Hoe willen we hiermee verder aan de slag? Wie zal dat trekken? Dat zijn vragen waarover we ons nu buigen.”

“Het was een boeiend jaar met ‘t Klikt en we kijken benieuwd uit naar het tweede jaar. Het is spannend en soms botsten we op moeilijkheden, maar het loont de moeite om tijd en energie te investeren in deze aanpak. Aan iedereen die geïntrigeerd is, zeg ik: ‘het pad is soms hobbelig, maar laat dat je vooral niet tegenhouden om de sprong te wagen.’”

basketbal op 't pleintje

TEKST: KIM MARLIER – PORTRETTEN MAITE MALLENTJER: JONATHAN RAMAEL

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.