PSYCHISCHE ONDERSTEUNING VOOR WIE WERKT IN ZORG EN WELZIJN

Veerkracht bijtanken op www.deZorgSamen.be

juni 2020

Corona heeft niet alleen een fysieke maar ook een mentale impact. Mensen die werken in zorg en welzijn vormen een risicogroep, tijdens en na de Covid-19-pandemie. Ze draaien lange dagen, krijgen nieuwe taken voorgeschoteld en komen in aanraking met confronterende situaties. Die chronisch stresserende werkomstandigheden verhogen het risico op psychische klachten, zowel op korte als op lange termijn (uitputting, depressieve symptomen, angstklachten, slapeloosheid, klachten gerelateerd aan acute stress, …). Daarom is goede psychosociale ondersteuning cruciaal. 

Drie bouwstenen zijn daarin van belang:

• De directe omgeving (partner, collega, leidinggevende) speelt een sleutelrol;
• Hulpverleners zetten vaak moeilijk of te laat de stap naar hulp: het sensibiliseren van wie werkt in zorg en welzijn rond het versterken van hun veerkracht is dus heel belangrijk;
• Een aanpak op maat is nodig: de meeste zorgmedewerkers komen zonder mentale kleerscheuren uit de crisis. Voor zij die blijvende klachten ontwikkelen moet er gepaste hulp voorhanden zijn.

Voor iedereen in zorg en welzijn

Het platform www.deZorgSamen.be zet in op die bouwstenen en richt zich op iedereen actief in zorg en welzijn. De ZorgSamen wil daarin iedereen bereiken ongeacht hun statuut, organisatie of functie. Van schoonmaak- en keukenmede­werkers, over logistiek en administratief medewerkers, zorgkundigen, opvoeders, begeleiders, mantelzorgers, verpleegkundigen tot het middenkader en de artsen… in alle mogelijke zorgsettings. In de thuiszorg, op de eerste lijn, in ziekenhuizen, woonzorgcentra, welzijn, jeugdhulp en gezinsondersteuning, in de ondersteuning van personen met een handicap of in de kinderopvang.

Op de website kan je aan de hand van een korte zelftest nagaan of je mentale klachten verdere opvolging vereisen. Deze gerichte screener is ontwikkeld door de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen (VVKP). Je vindt op het platform ook praktische tips hoe je jouw mentale veerkracht en die van je collega’s op peil kan houden. Voldoende rust nemen en je emoties toelaten: allemaal goed en wel, maar hoe breng je dat in de praktijk? Op www.deZorgSamen.be krijg je adviezen hoe je het kan aanpakken. Je kan er ook een aantal boeiende webinars bekijken: hoe je je veerkracht kan versterken, hoe familie of vrienden je daarbij kunnen helpen en hoe je als leidinggevende kan werken aan de veerkracht van je team. Je vindt er ook informatie over beschikbare directe hulp. Op de website kan je ook getuigenissen lezen van mensen uit zorg en welzijn: hoe zij de crisis zijn doorgekomen, hoe zij het hebben ervaren en aan hun mentaal welzijn hebben gewerkt. 

“Op www.deZorgSamen.be vind je praktische tips hoe je jouw mentale veerkracht en die van je collega’s op peil kan houden. Aan de hand van een korte zelftest kan je nagaan of je best de stap zet naar professionele hulp.”

Vanaf de zomervakantie vind je op www.deZorgSamen.be een uitgebreid e-learning pakket rond eerste hulp op de werkvloer, ontwikkeld door de partners van de permanente vorming eerstelijnspsychologie. Wat doe je als je je zorgen maakt om het mentaal welzijn van een collega? Wanneer en hoe spreek je jouw collega aan, wat kan je best vragen of zeggen, waar kan iemand terecht voor extra onder­steuning, hoe bespreek je als leiding­gevende je bezorgdheid met je team… Al deze topics vind je vanaf half juli terug op www.deZorgSamen.be aan de hand van korte video’s en handige tools.

Alle informatie op de website www.dezorgsamen.be is bijeengebracht door experten en is wetenschappelijk gefundeerd. Het platform brengt expertise in psychologische ondersteuning samen uit de verschillende Vlaamse universiteiten, verenigingen en koepelorganisaties en biedt een complementair en gebalanceerd aanbod.

De ZorgSamen is ontstaan vanuit een initiatief van Zorgnet-Icuro. Ondertussen is het uitgegroeid tot hét online platform voor psychosociale ondersteuning van de Vlaamse Taskforce in het kader van het actieplan ZorgenVoorMorgen van minister Wouter Beke. De psychosociale werkgroep van de Vlaamse Taskforce geeft de inhoudelijke ontwikkeling, de exploitatie en de externe bekendmaking van dit platform vorm, samen met een grote groep partners.

DE ZORGSAMEN BAROMETER PEILT NAAR MENTAAL WELZIJN

“Mensen die werken in zorg en welzijn zijn veerkrachtig maar ondersteuning is wenselijk”

juni 2020

Tijdens de Covid-19-pandemie peilde de ZorgSamen Barometer naar het mentaal welbevinden van al wie werkt in zorg en welzijn. De Barometer werd afgenomen in de eerste week van april, mei en juni. In totaal participeerden 8.350 personen (april: 2918; mei: 3298; juni: 2134). Zowel artsen, verpleegkundigen, management & administratie, welzijnswerkers en andere zorgverleners namen deel. De verschillende sectoren (ziekenhuizen, woonzorgcentra, voorzieningen voor personen met een beperking, eerstelijnszorg, welzijn en geestelijke gezondheidszorg) werden bevraagd. 

Grote impact op persoonlijk vlak

Om de impact van Covid-19 op de psychische reacties te meten, bevroeg de Barometer persoonlijke psychische reacties zoals angst, vermoeidheid, flashbacks en hyperalertheid. Elke deelnemer gaf een score van 0 (nooit last van) tot 10 (altijd last van) voor zowel de afgelopen week als onder normale omstandigheden. 

Bij de eerste bevraging in april rapporteerden de bevraagden 3 tot 7 maal meer negatieve gevoelens in vergelijking met normaal. Een zeer ruime meerderheid gaf aan “onder druk te staan” (62%), “zich vermoeid te voelen” (56%) en “hyperalert te zijn” (62%). Normaal is dat slechts 24%, 22% en 22%. 27% van de zorgverleners zei “flashbacks” te hebben (normaal 8%), 23% sprak over “concentratiestoornissen” (normaal 7%). Meer dan 1 op 3 zorgverleners (37%) gaf aan “angst” te hebben, terwijl in een normale situatie slechts 5% daarmee te maken heeft.

Drie acute stressreacties (angst, onder druk staan en hyperalertheid) daalden in mei en juni aanzienlijk. Dat is een positief teken van veerkracht. De psychische reactie met het grootste verschil tussen vóór en tijdens Covid-19 was “angst”. Die angstscore was het meest uitgesproken in de maand april bij verpleegkundigen. De factoren die veeleer te maken hebben met langdurige druk (vermoeidheid, slaaptekort, geen regelmaat in het leven, concentratiestoornissen, ongelukkig en neerslachtig zijn) bleven voor de 3 meetperiodes nagenoeg onveranderd. Uit deelanalyses blijkt dat de scores van verpleegkundigen en het management op bijna alle reacties hoger liggen dan de andere beroepsgroepen. 

Psychische reacties op persoonlijk vlak: percentage deelnemers met een score van 7 of hoger (bevragingen april, mei en juni)

Professionele impact

Een aantal vragen peilde naar de professionele impact van de crisis, onder meer het gevoel er alleen voor te staan, twijfelen aan kennis en kunde, onzekerheid binnen het team en het verspreiden van risicovolle aspecten zijn in april significant hoger dan normaal en blijven nagenoeg onveranderd tijdens de 3 metin­gen. De factor “willen stoppen met het uitoefenen van het beroep” stijgt zelfs licht over de 3 meetperioden heen. In juni scoort bijna 20% een 7 of hoger. Bij artsen en verpleegkundigen ligt dit het hoogst, met een sterke verhoging bij artsen tussen april en de maanden mei en juni.

Meer schuldgevoel

De tweede Barometer toont de resultaten voor mei. In die periode werd specifiek het schuldgevoel bevraagd. 36% van de respondenten gaf toen aan zich erg schuldig te voelen omdat ze hun werk niet in normale omstandigheden konden uitvoeren. Meer dan 1 op 3 kampte met een schuldgevoel dat ze het virus misschien zouden overdragen naar de eigen familie. Een kwart van de bevraagden sprak dan weer over “ernstig schuldgevoel over het infectierisico naar andere patiënten, bewoners, cliënten of collega’s”.

Waar steun zoeken?

De Barometer ging ook na in welke mate de deelnemers tijdens de voorbije week hun emoties en gedachten hadden gedeeld met andere mensen. Daaruit blijkt dat de meesten een beroep deden op de normale en meest voor de hand liggende steunpilaren: partner, eigen collega’s en vrienden buiten de organisatie. Het blijkt dat online systemen of een helpdesk psychosociale opvang niet werden gebruikt. Er werd weinig beroep gedaan op een psycholoog of professioneel opgeleide ondersteuners, maar één deelnemer op zes gaf wel aan hier een behoefte te hebben. 

Opmerkelijk is de score van de leidinggevende. 43% gaf aan hiermee positief gepraat te hebben, voor 12% was dat een negatieve ervaring, 30% had geen behoefte om in gesprek te gaan met de leidinggevende over emoties en gedachten, 15% gaf aan het niet gedaan te hebben maar er wel nood aan te hebben. 

Ondersteuningsmechanismen tijdens Covid-19

Wat betreft de verwachte ondersteuning in de toekomst wijst 60% van de deelnemers de leidinggevende aan als de persoon waar men zeker of waarschijnlijk ondersteuning van zal nodig hebben om emoties en gedachten te delen. Een psycholoog en huisarts worden door bijna 15% van de medewerkers aangeduid als nodige ondersteuner. 

De Barometer van De ZorgSamen toonde dat de impact van de Covid-19-pandemie op zorgverleners en welzijnswerkers niet te onderschatten is. Ze werden gesteund met handgeklap, witte lakens en geschenken. Nu dit voorbij is, blijft de druk op de zorg hoog. De heropstart van de normale activiteiten vraagt om nieuwe uitdagingen. Het nieuwe normaal is niet normaal en nog ongekend. Hoewel angst en hyperalertheid terug richting normale scores gaan, moet er aandacht blijven voor vermoeidheid en lichamelijke klachten. De directe persoonlijke en professionele omgeving, én professionals moeten de medewerkers in zorg en welzijn blijven ondersteunen.

De online bevraging werd ontwikkeld door een samenwerkingsverband van verschillende universiteiten onder leiding van prof. Kris Vanhaecht, die eerder al het Second Victim onderzoek van het Instituut voor Gezondheidzorgbeleid (LIGB) van de KU Leuven leidde. Prof. Stephan Claes (UPC KU Leuven) en Prof. Kris Van den Broeck (UA) deelden hun expertise in de uitwerking van de Baro­meter. Dr. Deborah Seys, Dr.
Bianca Cox en Dr. Luk Bruyneel, postdoctoraal medewerkers aan het LIGB, maakten de statistische analyse.