Van vier naar vijf zonder pauze: recept voor een verdere neerwaartse spiraal van ons zorgsysteem

Het overlegcomité nam gisteren een nieuwe reeks maatregelen om de opmars van omikron te stuiten. Zorgnet-Icuro maakte aan de vooravond een risico-afweging en schetst een aantal mogelijke scenario’s voor de toekomst. Lees hier de tekst die we aan het overlegcomité bezorgden.

Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal omikron delta binnenkort volledig opzij duwen en zorgen voor een nieuwe sterke stijging van de besmettingen. Een vijfde golf in de ziekenhuizen is daarmee geen fata morgana meer. Gezien de huidige ‘startpositie’ van de ziekenhuizen komen de limieten van ons zorgsysteem in dat scenario stilaan in zicht. Eindeloos verder opschalen kan niet meer. We evolueren dan sowieso naar een triage van patiënten die nog intensieve zorg kunnen krijgen.

De vierde golf is nog niet voorbij

De laatste weken lezen we volop berichten over de stevige daling van de coronacijfers. Burgers krijgen hiermee misschien de indruk dat de vierde golf zo goed als voorbij is. Niets is minder waar in de ziekenhuizen. Op dit moment liggen er om en bij de 2600 Covid-patiënten in de Belgische ziekenhuizen. Gisteren lagen er nog 732 patiënten in een intensief bed.  Pas een week geleden zette de daling zich in op intensieve zorg. Sinds begin november werd in de ziekenhuizen de planbare zorg stelselmatig afgeschaald en uitgesteld.

De afgelopen weken zagen we in de ziekenhuizen een personeelsuitval van ca. 15%. Dat zorgde voor enorm veel problemen om op te schalen, te reorganiseren en de toevloed van Covid-patiënten aan te kunnen. Door een tekort aan personeel moesten de ziekenhuizen noodgedwongen afdelingen en bedden sluiten. Zo waren er maar 1800 intensieve bedden effectief beschikbaar in plaats van de normale 2000. De planbare zorg waarbij een IC-bed nodig is voor herstel, is nog niet kunnen hernemen. Uitgaande van 1800 beschikbare IC-bedden betekent het dat er nu slechts ongeveer 1100 IC-bedden beschikbaar zijn voor niet-covid-patiënten. In een normale winter zijn er permanent ca. 1400 bedden ingenomen door “gewone” patiënten. We blijven met andere woorden met een “gap” zitten van meer dan 400 ontbrekende intensieve bedden om mensen de zorg te geven waarop ze nu al een hele tijd wachten. Aan het huidige ‘dalingstempo’ zouden we ruw geschat nog 6 weken nodig hebben vooraleer de zorg helemaal kan hernemen.    

Wat weten we over de toekomst met relatieve zekerheid?

Omikron rukt op. Nu maakt deze variant ongeveer 20% van de besmettingen uit; dit aantal verdubbelt om de 3 dagen. Dat betekent dat omikron tussen Kerstmis en Nieuwjaar delta quasi volledig zal hebben verdrongen. Uit landen die ons voorafgaan weten we dat omikron veel besmettelijker en – bij gelijkblijvende maatregelen – zal leiden tot een nooit geziene explosie van infecties. Dat is een quasi-zekerheid. Het European Centre for Disease Prevention and Control beschouwt de risico’s van omikron als de hoogste sinds de start van de pandemie. Prognoses tonen dat de exponentiële stijging van besmettingen al tegen begin januari een enorm hoge druk zal geven op de eerste lijn. Vanaf de tweede week van januari verwachten de ziekenhuizen een toestroom van patiënten met de omikron-variant.

Risico-afwegingen: willen we een triage-systeem?

Hoe groot zal die toestroom zijn? Vaak wordt verwezen naar het feit dat omikron minder ziekmakend zou zijn. Daarover hebben we nog onvoldoende kennis en informatie. De ziekenhuizen zijn beducht om hierop te speculeren. Zelfs wanneer omikron minder ziekmakend zou zijn, kan een sterke concentratie in de tijd van besmettingen een vijfde (vloed)golf veroorzaken die potentieel hoger kan zijn dan alle vorige. De boostercampagne is belangrijk om het ritme van de stijging enigszins af te remmen, maar zal op korte tijd hoogstwaarschijnlijk een onvoldoende dam kunnen opwerpen om te vermijden dat veel mensen ziek worden en in het ziekenhuis terechtkomen.

Momenteel zitten veel ziekenhuizen in fase 2A. Dat betekent dat zij 60% van hun capaciteit van Intensive Care voorbehouden voor Covid-patiënten. Sommige ziekenhuizen geraken zelfs niet aan die 60% omdat zij meer bedden nodig hebben voor de dringende niet-Covid-zorg. Zorg die kon worden uitgesteld, wordt na verloop van tijd immers wel dringend. Het is een volledig onrealistisch scenario om te denken dat we bedden kunnen ‘bijmaken’. Zoals al zo vaak gesteld in deze crisis gaat het niet om de infrastructuur (ruimten en bedden) maar om geschoold personeel dat de mensen moet verzorgen. Na 22 maanden zijn de limieten bereikt. Een explosieve stijging van het aantal besmettingen in de samenleving zal bovendien opnieuw de personeelsuitval de hoogte induwen.

Een naadloze overgang van de vierde naar de vijfde golf maakt het ‘triage-scenario’ steeds realistischer. Dat betekent dat zorgverleners aan de hand van richtlijnen patiënten gaan triëren en moeten beslissen of zij een IC-bed kunnen krijgen of niet. Dat zorgt voor een onwaarschijnlijke mentale druk op wie dagelijks in de zorg staat. Zorgverleners moeten zo voortdurend hartverscheurende keuzes maken. Nog een zware golf erbij zal hen verder doen crashen en de neerwaartse spiraal waarin ons zorgsysteem zit, verder versterken.

Zorgverleners kunnen hiervoor onmogelijk de verantwoordelijkheid alleen dragen. De politici moeten hiervoor ruggensteun geven; de richtlijnen moeten gedragen zijn door een meerderheid in het parlement.

Margot Cloet: “De overheid moet weten welke risico’s ze wil nemen. Geven we omikron te veel speelruimte, dan kunnen we in een scenario terechtkomen van bikkelharde dilemma’s in de zorg. De ziekenhuizen hebben de risico’s afgewogen; we weten wat er zal gebeuren in een slecht scenario. Het is de plicht van de politici om aan de bevolking uit te leggen wat die mogelijke risico’s zijn, en hun beslissingen hierop te baseren. En remember de les van de vorige golven: wanneer de besmettingen exploderen is het voor de ziekenhuizen al te laat. Laat ons het