Euthanasie bij niet-terminale psychiatrische patiënten. Zorgnet-Icuro vraagt aanpassing van de wet

De raad van bestuur van Zorgnet-Icuro keurde afgelopen week een ethisch advies goed over levenseindezorg voor niet-terminale patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen. De wetenschappelijk onderbouwde tekst is het resultaat van een grondige ethische bezinning in de organisatie over euthanasie bij die groep patiënten. Het advies formuleert aanbevelingen over hoe we als samenleving en als zorgverlener kunnen omgaan met psychiatrische patiënten die hun leven actief willen beëindigen. Zorgnet-Icuro wil in de eerste plaats de patiënt centraal stellen, zijn vraag ernstig nemen en voldoende garanties inbouwen voor uiterst zorgvuldige afwegingen door het zorgteam. De huidige euthanasiewet biedt hiervoor onvoldoende houvast. Daarom vragen wij een aantal aanpassingen, waaronder de verlenging van de termijn naar minstens één jaar tussen het  euthanasieverzoek van de patiënt en de uitvoering ervan.

De grootst mogelijke zorgvuldigheid

Voor Zorgnet-Icuro is euthanasie bij niet-terminale patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening mogelijk, maar enkel als allerlaatste uitzonderingsmaatregel, en na samen met de patiënt een dubbel spoor te hebben bewandeld. In de eerste plaats dient elk euthanasieverzoek zeer ernstig genomen te worden. Het gaat om uitzonderlijk kwetsbare patiënten. Wanneer iemand een dergelijke vraag stelt, wil hij of zij op de eerste plaats gehoord worden en erkend als vrij individu. We moeten er als samenleving alles aan doen om aan die patiënten een luisterend oor, de nodige zorg, bijstand en opvang te verlenen. Naast de exploratie van het euthanasieverzoek moet er tegelijk altijd een actieve gerichtheid op het leven en herstel aanwezig zijn. Alle wegen die kunnen leiden naar herstel en behoud van het levensperspectief verdienen grondige aandacht en dienen samen met de patiënt te worden verkend. Het bewandelen van die twee sporen zal er soms toe leiden dat de euthanasievraag wegebt en dat het levensperspectief op de voorgrond komt. Is dat niet het geval, en komt de euthanasievraag nog dringender op de voorgrond, dan kan euthanasie uitgevoerd worden, maar slechts uitzonderlijk en onder zeer strikte voorwaarden. 

Vanzelfsprekend moet er bij de uitvoering van een euthanasie in de eerste plaats voldaan worden aan de wettelijke criteria:

• De patiënt moet wilsbekwaam zijn;
• Het lijden moet door de patiënt als ondraaglijk worden ervaren, en dit moet invoelbaar zijn voor de hulpverlener en het zorgteam;
• De situatie van de patiënt moet medisch uitzichtloos zijn, dat wil zeggen dat er geen redelijk behandelperspectief meer is en geen vooruitzicht dat de toestand van de patiënt binnen redelijke termijn verbetert.

En daar precies wringt het schoentje. Deze drie wettelijke criteria zijn bij psychiatrische patiënten zeer moeilijk te interpreteren. Ze kunnen nooit helemaal als uitbehandeld worden beschouwd. Er bestaat quasi altijd een reële kans dat vroeg of laat het levensperspectief weer de bovenhand haalt. De beoordeling van de wilsbekwaamheid van de patiënt met betrekking tot zijn of haar euthanasieverzoek vereist een zorgvuldige en herhaalde klinische inschatting door een ervaren psychiater die hiervoor meerdere gesprekken voert met de patiënt en die tevens zijn beoordeling toetst aan de inschatting van de andere leden van het zorgteam. En dat vraagt tijd, veel tijd, en meerdere perspectieven en invalshoeken.

Concrete wetsaanpassingen

Zorgnet-Icuro is van oordeel dat bij euthanasievragen van psychiatrische patiënten de grootst mogelijke zorgvuldigheid en terughoudendheid aangewezen is. De huidige wet biedt daartoe onvoldoende garanties. Daarom vragen wij:

• Dat er minstens één jaar tijd verloopt tussen het schriftelijk euthanasieverzoek van de patiënt en de uitvoering ervan (nu is dat slechts één maand).
• Dat het euthanasieverzoek van de patiënt moet worden besproken met de naasten die hij aanwijst (nu kan dit enkel indien de patiënt dit wenst).
• Dat een interdisciplinair team van experten het euthanasieverzoek en de situatie waarin de patiënt zich bevindt, voor langere tijd onderzoekt.
• Dat de behandelend arts twee psychiaters raadpleegt met expertise in de aandoening van de patiënt. Die moeten bovendien onafhankelijk staan ten aanzien van elkaar, ten aanzien van de patiënt en het behandelend team. Zij onderzoeken de beslissingsbekwaamheid en de medische uitzichtloosheid van de toestand van de patiënt. Voor de toepassing van euthanasie is een eensluidend positief advies van beide psychiaters nodig (in de huidige wet is het raadplegen van slechts één psychiater voldoende, en is het advies van deze psychiater niet bindend).
• Dat minstens één psychiater deel uitmaakt van de federale controle- en evaluatiecommissie euthanasie (in de huidige wet wordt daar niets over gezegd;  in de controle- en evaluatiecommissie zit momenteel geen psychiater).

Zorgnet-Icuro wil met dit advies in de eerste plaats de zorgvoorzieningen een handvat aanreiken voor zorgvuldige ethische reflectie op het niveau van de voorzieningen en het uitwerken van concrete werkingsprocedures in de zorgpraktijk. Het is duidelijk dat het debat rond de evaluatie en aanpassing van de euthanasiewet geen eendagsvlieg is, of een actie van enkelingen. In de afgelopen maanden weerklonken steeds meer stemmen van hulpverleners die pleiten voor meer terughoudendheid. Met deze tekst wil Zorgnet-Icuro als koepelorganisatie zijn bijdrage leveren aan dit fundamenteel maatschappelijk debat.

De volledige tekst van het ethisch advies kan u hier lezen.

In het boek Euthanasia and Assisted Suicide: Lessons from Belgium staan onder meer enkele uitgebreide hoofdstukken over psychiatrie en euthanasie.