Reakiro
16/11/2022
Ethiek en zingeving Woonzorg Geestelijke gezondheidszorg Eerste lijn

“Bij Reakiro krijg je ruimte om je doodswens te verkennen”

Inloophuizen voor mensen met een euthanasievraag wegens ondraaglijk psychisch lijden

“Bij Reakiro krijg je ruimte om je doodswens te verkennen”

Sinds mei heeft West-Vlaanderen een inloophuis voor mensen met een euthanasievraag wegens ondraaglijk psychisch lijden. Reakiro in Brugge opende twee jaar nadat de eerste Belgische vestiging in Leuven opstartte. “Een samenleving die euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden mogelijk maakt, heeft de plicht om ook een gepast zorgaanbod te voorzien.”

Reakiro Leuven en Brugge delen dezelfde visie en aanpak. Ze zijn niet betrokken in de evaluatie en uitklaring van euthanasieprocedures, maar begeleiden hun gasten wel in hun zoektocht tussen leven en dood, tussen ondraaglijk psychisch lijden en herstelmogelijkheden. Reakiro is een vrijhaven waar je ruimte krijgt om te spreken over je doodswens en alle complexe gevoelens daaraan verbonden. Daarnaast zet Reakiro in op herstel. “Open spreken over je doodswens staat herstel niet in de weg”, vertelt Luc Bemelmans. “Herstel kan een zoektocht naar kleine verbindingen zijn, op de weg naar het leven of de dood.” Bemelmans coördineert Reakiro Leuven, Joost Vanhaecke doet hetzelfde in het Brugse inloophuis. Beiden hebben er een lange loopbaan in de geestelijke gezondheidzorg (GGZ) opzitten. Hun engagement bij Reakiro behoort voor hen tot het meest betekenisvolle werk dat ze al mochten doen.  

Waarom is dit betekenisvol werk?

Vanhaecke: “We vullen een leemte op. Een open gesprek over de dood of een doodswens ligt nog altijd moeilijk in de GGZ-sector. Dat is niet zo vreemd. Onze geestelijke gezondheidszorg richt zich voornamelijk – en terecht - op maatschappelijke re-integratie. Die benadering is waardevol en logisch voor veel mensen met een psychische kwetsbaarheid, maar niet voor iedereen. Wie worstelt met een aanhoudende doodswens wil in de eerste plaats gehoord worden en het gesprek aangaan rond zijn ondraaglijk lijden en existentiële twijfels. Een gedetailleerd behandelprogramma dat je beter wil maken, staat daar haaks op. Bij Reakiro is de doodwens niet het probleem of startpunt van therapie, maar het werkmateriaal voor een authentiek en betrokken contact.”

Luc Bemelmans: “We ontmoeten iedereen als mens. Het biedt wie binnenloopt de kans om te vertellen wat hij of zij misschien nergens anders kwijt kan”

Bemelmans: “Ik kan me niet voorstellen om ooit nog iets anders te doen. Het is zwaar, we zien mensen met complexe vragen en problematieken, maar het gaat altijd over leven en dood. Dat maakt deze job per definitie betekenisvol.”

Hoe maken jullie het verschil?

Bemelmans: “Bij Reakiro is iedereen die binnenloopt een gast, geen patiënt of cliënt. De vraag of gasten al dan niet verder kunnen of willen leven, is de enige opening om nog met een hulpverlener in gesprek te gaan. Tegen een open, oprechte en niet-oordelende houding is weinig bestand. We ontmoeten iedereen als mens. Het biedt wie binnenloopt de kans om te vertellen wat hij of zij misschien nergens anders kwijt kan. Door een doodswens aandachtig te beluisteren en te (h)erkennen, ontstaan er soms kleine vonken van herstel. Mensen slagen er bijvoorbeeld in om zich opnieuw te verbinden met iets of iemand. Dat kan een ondergesneeuwde hobby zijn, een huisdier of het contact met een vriend. Dingen die het leven soms toch nog de moeite waard maken.”  

Joost Vanhaecke
Joost Vanhaecke: “Bij Reakiro is de doodwens niet het probleem of startpunt van therapie, maar het werkmateriaal voor een authentiek en betrokken contact”

Vanhaecke: “We hebben geen verwachtingen. No memory, no desire luidt de Engelse uitdrukking. Onze medewerkers proberen op authentieke wijze nabij te zijn; van mens tot mens. Diagnoses of therapeutische voorgeschiedenis staan op de achtergrond. Als ze toch naar voor komen, werken we met wat ze voor de gast betekenen. Die nabije en niet-oordelende basishouding maakt soms mogelijk wat behandelingsgerichte therapie niet kan. Mensen beginnen op een andere manier over hun doodswens en leven na te denken, er ontstaat een moment van reflectie. Dat is eigenlijk een paradox: hoe minder verwachtingen, behandeldoelen of tijdsschema’s je hebt, hoe groter de potentiële bewegingsruimte. Het is niet zo dat we na drie maanden een bepaald resultaat willen zien. Verwachtingen kunnen heel zinvol zijn, maar voor deze doelgroep werkt het niet. Gisterenmiddag meldde iemand zich aan op doorverwijzing van zijn huisarts. Het eerste wat die persoon zei was: ‘Jullie gaan me niet op andere gedachten proberen brengen’. Ik kon hem geruststellen. Dat is inderdaad niet wat Reakiro doet.”

“Soms stellen gasten ferm dat ze er ‘tegen Kerstmis’ niet meer willen zijn. Na een aanmelding bij Reakiro merk je dat hun gevoel van urgentie soms wat afneemt. We vinden het vooral belangrijk dat gasten tot een doordachte en authentieke keuze komen, welke die ook is. Als iemand tijdens zijn traject bij Reakiro opnieuw zin krijgt in het leven, is dat een goede zaak. Maar evengoed blijven we in hechte verbinding met mensen die hun euthanasieprocedure afwerken.”

Bemelmans: “Die verbinding groeit ook tijdens het contact met lotgenoten in de Reakirogroep: een belangrijke pijler in onze werking. Gasten kunnen daar vrijuit spreken en ervaringen uitwisselen met anderen. En ook hier gaan kwetsbaarheid, lijden en de doodswens hand in hand met de verkenning van mogelijke herstelvonken. Tot slot nodigen we gasten uit om iets te doen of te organiseren vanuit een bepaald talent. Dat hoeft niet spectaculair te zijn: koffiezetten voor medegasten is al voldoende. Maar ook een instrument bespelen of – zoals iemand onlangs deed – een gegidste wandeling door Leuven uitstippelen, zijn mogelijk.”

Kan je iets meer vertellen over de doelgroep van Reakiro?

Bemelmans: “We verwelkomen mensen die al lange tijd ondraaglijk psychisch lijden onder hun kwetsbaarheid. Velen hebben jaren-, soms zelfs decennialang, hulp gezocht in de geestelijke gezondheidszorg.”

Vanhaecke: “Je niet meer verbonden voelen met iets of iemand is een rode draad. Sommigen hebben nog een gezin of sociaal netwerk, maar verloren ergens onderweg de connectie met die mensen. Onze gasten lijden daar zeer zwaar onder, het is een existentieel gemis. Wat alles nog moeilijker maakt is dat armoede geen uitzondering is.”

Luc Bemelmans
Luc Bemelmans: “Open spreken over je doodswens staat herstel niet in de weg”

“Na de opening in Brugge werden we net niet overrompeld. Het aantal vragen en de zwaarte daarvan hebben me verrast. Veel gasten bleken al heel lang te worstelen met existentiële vragen over leven en dood. Soms is het niet zo duidelijk of mensen echt euthanasie willen of een gepast hulpaanbod. De wens om te sterven kan ook een noodkreet om hulp zijn. Wil iemand echt dood? Of wil die persoon hulp die zijn of haar zware lijden (h)erkent? Dat soort vragen proberen we samen helder te krijgen.”

Vloeit euthanasie soms voort uit een gebrek aan gepaste zorg?

Bemelmans: “Psychiaters die euthanasieverzoeken uitklaren, merkten vooral op dat deze groep mensen iets anders nodig had dan het reguliere hulpaanbod. Vanuit die laatste nood is Reakiro ontstaan. Een samenleving die euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden mogelijk maakt, heeft de plicht om ook een gepast zorgaanbod te voorzien.”

Vanhaecke: “De evaluatie en uitklaring van euthanasie-aanvragen worden strikt gescheiden van onze werking. Wie euthanasie wil, start een procedure met voorwaarden en adviezen van artsen. Reakiro stapt niet in een beoordelende rol. Die vrijheid maakt het mogelijk om tot een echt en authentiek contact te komen met de gast. Bij Reakiro verkennen we zowel het doodsverlangen als de dingen die mensen tot nu toe in leven hielden. Dit tweesporenbeleid is cruciaal als je op een zorgvuldige manier met euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden wil omgaan.”

Hoe vernieuwend is het Reakiro-zorgmodel?

Bemelmans: “Toen Reakiro Leuven opstartte, pionierden we. Nergens ter wereld bestond er een specifiek zorgaanbod naar die specifieke doelgroep. Dat zorg- en opvangmodel bouwen we nu verder uit. Het wordt voortdurend geëvalueerd en ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. We mochten ons project al toelichten aan het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid en vele Nederlandse GGZ-partners. Ook zij overwegen de opstart van iets gelijkaardigs.”

Joost Vanhaecke: “Onze medewerkers proberen op authentieke wijze nabij te zijn; van mens tot mens. Diagnoses of therapeutische voorgeschiedenis staan op de achtergrond

Vanhaecke: “Onze innovatie zit ook in de onvoorwaardelijke manier waarop we zorg verlenen. Er zijn geen dwingende tijds- of behandeldoelen. Hoewel die zinvol kunnen zijn in de hulpverlening, werken ze niet altijd. Ik pleit hier voor nuance: de klassieke geestelijke gezondheidszorg staat voor kwaliteitsvolle zorg, maar een correctie voor deze doelgroep was nodig, denk ik. Toen we Reakiro in Brugge opstartten, kregen we veel sollicitanten over de vloer. Dat verraste me. Want het is geen evidente job. Als ik peilde naar de motivatie van die hulpverleners, vertelden ze dat ze af wilden van de vele regels en protocollen. Ze wilden graag opnieuw authentiek nabij zijn. Werken bij Reakiro is een grote uitdaging, maar je kunt er wel jouw talenten als hulpverlener in kwijt.”

Reakiro-lotgenotengroep: “Open spreken over mijn doodswens, verbond me opnieuw met anderen”

Hilde Nys
Hilde Nys: "Ik hervond een zekere rust"

Hilde Nys is teamlid bij Reakiro Leuven. Als ervaringsdeskundige ontdekte ze zelf de enorme meerwaarde van lotgenotencontact. Nys: “Ik heb een lang zorgtraject in de GGZ achter de rug. Op een bepaald moment wilde ik er niet meer zijn. Als je zoiets bespreekbaar wilt maken in je nabije omgeving, merk je dat mensen dichtklappen. Je verliest connectie en hebt het gevoel er alleen voor te staan. Zo vond mijn doodswens nergens een uitweg, waardoor hij nog groeide. Dat verbeterde toen ik mijn twijfels kon delen in een lotgenotengroep. Open kunnen spreken over mijn doodswens, verbond me opnieuw met anderen. Ik voelde me minder eenzaam en hervond een zekere rust. Het hielp ook om opnieuw het positieve te zien. In de Reakirogroep geven we ruimte aan de dood en het leven. We laten mensen vertellen waarom ze willen sterven, maar peilen ook naar zaken die soms nog vreugde geven. In die uitwisseling ontstaat verbinding en – soms – hoop.”

Meer info?

Reakiro is een samenwerking tussen verschillende organisaties in de geestelijke gezondheidszorg: de organisatie Broeders van Liefde België, het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven en de initiatieven voor beschut wonen Walden en De Hulster. Deze partners zijn de initiatiefnemers van het zorgprogramma Reakiro. Het Reakiro antennepunt in West-Vlaanderen vormt een samenwerking tussen alle psychiatrische ziekenhuizen van West-Vlaanderen, alsook de congregatie van de Zusters van de Bermhertigheid Jesu.

Meer weten over levenseindezorg? Lees ethisch advies 20: levenseindezorg voor niet-terminale patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen

Levenseindezorg is een uitgesproken complexe vorm van zorg, waarbij vele uiteenlopende dimensies van hulpverlening aan bod kunnen komen. Een bijzonder complexe ethische problematiek stelt zich in de geestelijke gezondheidszorg, waar hulpverleners worden geconfronteerd met vragen rond het levenseinde van niet-terminale patiënten met een psychiatrische aandoening.  

De confrontatie met uitzichtloos lijden van patiënten met een langdurige psychiatrische zorgnood roept ethische vragen op over de betekenis en inhoud van de behandeling en de zorg voor deze patiëntengroep. Moet de medische behandeling worden voortgezet? Wat is de aanwezige levenskwaliteit? Is een palliatieve benadering in de zorg voor deze patiënten mogelijk? Hoe moeten we omgaan met vragen van patiënten over actieve levensbeëindiging?

Het ethisch advies van de Commissie voor Ethiek van Zorgnet-Icuro over levenseindezorg voor niet-terminale patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen verscheen in 2018.  

Lees Ethisch Advies 20 hier

TEKST: THOMAS DETOMBE - BEELD: JAN LOCUS

Ik wil graag meewerken aan het initiatief in Brugge? Wat moet ik hiervoor doen aub?

Beste, meer info via de website reakiro.be/over-reakiro-west-vlaanderen/

Als antwoord op door Anonymous (niet gecontroleerd)

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.