Annelies Verburgt Bart Van Bree
02/05/2022
Financiering Algemene Ziekenhuizen Revalidatieziekenhuizen

‘Vlaanderen desinvesteert in ziekenhuisinfrastructuur, en dat is nefast voor de toekomst van onze zorg’

In gesprek met Bart Van Bree (AZ Rivierenland) en Annelies Verburgt (Zorgnet-Icuro)

‘Vlaanderen desinvesteert in ziekenhuisinfrastructuur, en dat is nefast voor de toekomst van onze zorg’

“Netwerkvorming, samenwerking, geïntegreerde zorgmodellen, nog meer daghospitalisatie… Het zijn stuk voor stuk terechte vragen die de overheid stelt aan de ziekenhuizen, maar de investeringen die daarvoor nodig zijn blijven uit. Je stuurt je kind toch ook niet om boodschappen zonder geld?” Bart Van Bree, afgevaardigd bestuurder van AZ Rivierenland en kersvers voorzitter van de Financieel-Economische Commissie algemene ziekenhuizen van Zorgnet-Icuro, maakt zich grote zorgen over het gebrek aan perspectief voor de Vlaamse ziekenhuizen. Samen met Annelies Verburgt, stafmedewerker financieel-economische thema’s bij Zorgnet-Icuro, fileert hij voor Zorgwijzer de (onder)financiering van de Vlaamse ziekenhuisinfrastructuur.

In Vlaanderen zijn we – terecht – trots op de kwaliteit van ons zorgaanbod. Maar kwaliteit verwerf je niet voor de eeuwigheid, je moet erin blijven investeren of ze brokkelt al snel weer af. Dat heeft de coronapandemie over de hele wereld duidelijk gemaakt. Ook bij ons. De middelen die Vlaamse ziekenhuizen ontvangen om “hun huis” te onderhouden en te verbouwen, zijn al jaren ontoereikend. Niet alleen plafonds en muren dreigen daardoor af te brokkelen, ook de zorgkwaliteit komt hierdoor steeds meer onder druk te staan. Met het nodige kunst- en vliegwerk heeft de sector zich tot nu toe weten te behelpen, maar langer houdbaar is dat stutwerk niet. Dat voelen ook Bart Van Bree en Annelies Verburgt op het terrein.

Vlaamse ziekenhuizen ontvangen sinds de zesde staatshervorming structureel te weinig middelen voor infrastructuurwerken. Dat voelt de sector al jaren en wordt nu nogmaals bevestigd door de analyse van Zorgnet-Icuro. Hoe zit die financiering eigenlijk in elkaar?

Annelies Verburgt: “Sinds de zesde staatshervorming is Vlaanderen bevoegd voor de financiering van de ziekenhuisinfrastructuur. Kort samengevat steunt die financiering op twee pijlers. Je hebt het strategisch forfait voor ingrijpende infrastructuurwerken: een nieuwbouw of een ‘herconditionering’ (volledig strippen van het gebouw of een herallocatie van bepaalde diensten of functies waar grondige infrastructuuraanpassingen voor nodig zijn, nvdr) en je hebt het instandhoudingsforfait voor onderhoudswerken.

Sinds de overheveling van de bevoegdheid voor ziekenhuisinfrastructuur keurde de Vlaamse regering enkel bepaalde ‘precaire dossiers’ goed. De hiervoor gehanteerde criteria zijn onduidelijk en niet transparant. Het is al lang de bedoeling om de strategische forfaits te koppelen aan de goedkeuring van een zorgstrategisch plan van het ziekenhuisnetwerk. Hiervoor riep de overheid een nieuwe procedure in het leven. Pas sinds 1 april 2022 kunnen ziekenhuizen hun zorgstrategisch plan indienen voor beoordeling volgens de nieuwe methode.  Het instandhoudingsforfait ontvangen alle ziekenhuizen gelukkig wel, en dat sinds 2017, maar ook daar zijn er problemen. Het belangrijkste is dat het totale bedrag niet volstaat om de reële onderhoudskosten voor onderhoud van de ziekenhuisinfrastructuur structureel te dekken.”

“De budgetten zijn uitgedeeld à la tête du client, zonder enige duidelijkheid over de criteria die bepaalden of een dossier precair was of niet" - Bart Van Bree

Bart Van Bree: “Beide forfaits zijn trouwens onvoldoende geïndexeerd, waardoor de structurele onderfinanciering jaar na jaar toeneemt. Dat maakt het onmogelijk voor ons als ziekenhuizen om een langetermijnplan voor onze infrastructuur uit te tekenen.”

Bart Van Bree Annelies Verburgt

Annelies Verburgt: “In onze nota, waarin we het huidige financieringssysteem grondig tegen het licht houden, hebben we de impact van de gebrekkige indexering uitgedrukt aan de hand van een concreet voorbeeld. Stel dat je in 2017 financiering voor een bouw van 4000m² had aangevraagd, dan kon je vier jaar later met dat bedrag slechts 3000m² bouwen. Dat verschil is gewoon gigantisch.”

Bart Van Bree: “Het is alsof je een huis begint te bouwen maar op het einde je living moet weglaten.“

Annelies Verburgt: “In 2022 en 2023 wordt het instandhoudingsforfait om besparingsredenen trouwens helemaal niet geïndexeerd, en dat terwijl iedereen weet dat de bouwkosten tegenwoordig de pan uit swingen.”

Het strategisch forfait laat op zich wachten maar enkele ziekenhuizen ontvingen toch al een ‘semistrategisch’ forfait voor opfrissingswerken. De overheid heeft het over ‘precaire dossiers’. Lost die steun de meest dringende problemen op?  

Bart Van Bree: “Als een ziekenhuis problemen heeft rond brandwerendheid of de patiëntveiligheid niet meer kan garanderen door gebrekkige infrastructuur, kan je dat als overheid maar moeilijk laten gebeuren. Een investering in de meest precaire dossiers is vanuit die optiek niet meer dan logisch. Maar van de manier waarop dat is gebeurd, kan je moeilijk vrolijk worden. De budgetten zijn uitgedeeld à la tête du client, zonder enige duidelijkheid over de criteria die bepaalden of een dossier precair was of niet. Meer nog, er is nooit een algemene oproep geweest naar de ziekenhuizen met de melding dat ze een dossier konden indienen.”

“Ziekenhuizen hebben gewoon de middelen niet om zelf te bouwen. Een deel zit in de rode cijfers, de rest draait ongeveer break-even of heeft in het beste geval een beetje overschot” - Annelies Verburgt

Annelies Verburgt: “Het is goed dat er geïnvesteerd werd, maar het hele verhaal toont de kern van het probleem: er is geen toekomstperspectief voor alle Vlaamse ziekenhuizen. De overheid vindt geen geld om strategische forfaits te geven aan de ziekenhuizen die het nodig hebben. In plaats daarvan maakt ze een oplijsting van alles wat ‘echt dringend is’. Maar dat is geen beleid voeren. Met zo’n aanpak kan je een zorgsysteem onmogelijk op niveau houden en uitbouwen, integendeel.”

Kunnen ziekenhuizen zónder middelen van de overheid investeren in grote infrastructuurwerken?

Bart Van Bree: “Er zijn weinig ziekenhuizen die een nieuwbouw met eigen middelen kunnen financieren. Enkele hebben wel al voorbereidende investeringen gedaan om gronden aan te werven, plannen uit te werken met architecten… Maar stilaan vragen ze zich af of ze ooit zullen kunnen beginnen bouwen. Sommige ziekenhuizen, zoals het onze (AZ Rivierenland), hebben het ‘geluk’ dat ze onder het vorige (deels federale) financieringssysteem nog aan een nieuwbouwproject zijn kunnen beginnen. Wie net een beetje later was, moet wachten en heeft geen enkel idee hoelang. Als sector zijn we er daardoor jaar na jaar op aan het achteruitgaan op het vlak van infrastructuur.”

Annelies Verburgt

Annelies Verburgt: “Feit is dat ziekenhuizen gewoon de middelen niet hebben om de volledige kost van een  bouw zelf te dragen. Dat toont de MAHA-studie van Belfius jaar na jaar (analyse 2021, nvdr): een deel van de algemene ziekenhuizen zit in de rode cijfers, de rest draait ongeveer break-even of heeft in het beste geval een beetje overschot. Maar ook al maakt een ziekenhuis wat winst, dan nog zou dat niet naar infrastructuurwerken mogen gaan, wel naar zorginnovatie of medewerkers. Omdat ze niet weten of ze een strategisch forfait zullen krijgen en zo ja, wanneer en hoeveel, zijn er vandaag zelfs ziekenhuizen die een deel van hun instandhoudingsforfait parkeren om later te gebruiken voor een nieuwbouw. In de veronderstelling dat áls ze ooit een strategisch forfait ontvangen, dat sowieso ontoereikend zal zijn. Het gevolg is dat er minder geld overblijft om de infrastructuur te onderhouden. Nog minder. En zo beland je steeds meer in een neerwaartse spiraal.”

Er komt dus een cascade-effect op gang: ziekenhuizen proberen tekorten op één vlak te compenseren door elders geld te halen, waardoor daar weer een nieuw probleem opduikt…

Bart Van Bree: “Kijk ook naar de investeringsfondsen die in sommige ziekenhuizen ontstaan om toch al een aantal infrastructuurwerken mogelijk te maken. Die worden mee gevoed door ereloonsupplementen en afdrachten van honoraria van artsen. Los van het feit dat die middelen nooit volstaan voor een nieuwbouw is het ook helemaal niet de bedoeling dat we infrastructuur op die manier gaan bekostigen. Op de koop toe bemoeilijkt dat het beleid op andere vlakken, zoals de broodnodige hervorming van de nomenclatuur.”

Intussen blijft de ziekenhuiszorg wel draaien, de voorbije twee jaar intensiever dan ooit. Houdt dat het probleem misschien net in stand: Vlaanderen hoort wel dat de gebrekkige financiering een probleem is maar ziet dat de sector gewoon blijft draaien? Ontbreekt de sense of urgency daardoor bij beleidsmakers?

Annelies Verburgt: “De laatste tijd luistert de politiek wel naar de sector, heb ik de indruk. Zeker op federaal niveau zijn er extra middelen vrijgemaakt om de goede werking van de ziekenhuizen te blijven garanderen – de coronacrisis heeft daar ongetwijfeld bij ‘geholpen’."

“Ik mis een lange-termijnverhaal bij de overheid. Ze blust af en toe brandjes, zoals de ‘precaire dossiers’, maar een volwaardig beleid blijft uit” - Bart Van Bree

Bart Van Bree: Persoonlijk mis ik een lange-termijnverhaal bij de overheid. Ze blust af en toe brandjes, zoals de ‘precaire dossiers’, maar een volwaardig beleid blijft uit. Intussen worden ons wel tal van andere doelen opgelegd: we moeten in klinische netwerken stappen, we moeten naar geïntegreerde zorgmodellen evolueren, we moeten nog meer inzetten op daghospitalisatie, we moeten onze hele IT-infrastructuur moderniseren… Die vragen zijn stuk voor stuk terecht, maar door de structurele desinvestering in onze infrastructuur kúnnen we ze gewoon niet waarmaken. De overheid geeft met andere woorden gas maar staat tezelfdertijd op de rem.” 

Waar ligt eigenlijk de oorzaak van de gebrekkige financiering?

Annelies Verburgt: “Die analyse moet vooral op beleidsniveau gemaakt worden. Op het terrein kunnen we alleen maar vaststellen dat er sinds de zesde staatshervorming veel minder budgettaire ruimte wordt vrijgemaakt voor investeringen in de ziekenhuisinfrastructuur in Vlaanderen.”

Bart Van Bree

Bart Van Bree: Een bijkomend probleem is dat sindsdien alle flexibiliteit uit het systeem is verdwenen. Vroeger bekeken we samen met de federale overheid jaar na jaar of het gereserveerde budget via het Budget Financiële Middelen (BFM) volstond. Op die manier konden we als sector zeer snel inspelen op de noden op het terrein. Vandaag is daar absoluut geen ruimte meer voor.”

Annelies Verburgt: “Die rigiditeit zet ook een rem op innovatie. Hoe? De forfaits worden berekend op basis van criteria die vandaag geen sluitende maatstaf meer zijn voor de activiteit van een ziekenhuis, zoals het aantal OK-zalen en verantwoorde bedden. Neem nu een ziekenhuis dat een innovatief zorgconcept heeft ontwikkeld en aanpassingen moet doorvoeren aan de infrastructuur om die nieuwe zorg te kunnen organiseren voor zijn patiënten. Welnu, als in dat nieuwe concept geen klassieke criteria zoals ‘aantal bedden’ terugkomen, dan is er op papier niets om te financieren en krijgt het ziekenhuis geen middelen van de overheid. Zoiets is natuurlijk niet bevorderlijk voor innovatie.”

We durven de vraag bijna niet te stellen, maar zien jullie oplossingen voor de huidige situatie?

Bart Van Bree: “Alles begint bij inzicht in de werkelijke situatie. Om het systeem doelgericht te kunnen verbeteren, moet je exact weten waar de pijnpunten liggen en wat de opportuniteiten zijn. En dat is vandaag niet het geval.”

“We kunnen alleen maar vaststellen dat er sinds de zesde staatshervorming veel minder budgettaire ruimte wordt vrijgemaakt voor investeringen in de ziekenhuisinfrastructuur in Vlaanderen” - Annelies Verburgt

Annelies Verburgt: Voor ons als sector is het bijvoorbeeld nog altijd niet duidelijk of de middelen voor infrastructuur die bij de zesde staatshervorming zijn overgeheveld naar de deelstaten en die ook systematisch vrijkomen, ook effectief volledig naar de ziekenhuissector vloeien. Dat is een soort black box. Een ander probleem is de onduidelijkheid over de parameters die de overheid gebruikt om de infrastructuurforfaits te berekenen. Al in 2018 gaf de Vlaamse overheid de opdracht aan het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin om die parameters volledig door te lichten. Vanuit Zorgnet-Icuro hebben we samen met onze leden al het materiaal aangeleverd dat nodig was voor die analyse.  Maar vier jaar later wachten we nog steeds op de officiële resultaten... Volgens de laatste berichten zouden die tegen de zomer van dit jaar gepubliceerd moeten worden en zouden er misschien een aantal aanpassingen gebeuren aan de berekening van de forfaits. Dat lijkt ons echt het minimum. Tegen het einde van deze legislatuur hebben onze ziekenhuizen een duidelijk groeiscenario nodig, zodat ze vanaf 2024 hun achterstand kunnen inhalen.

Bart Van Bree: Ik heb het in het begin al gezegd: het belangrijkste is dat er een lange-termijnverhaal komt. In een tijd van budgettaire krapte is dat niet evident, maar voor de sector is het noodzakelijker dan ooit. 

Revalidatie- en psychiatrische ziekenhuizen: in hetzelfde bedje ziek

Ook de revalidatie- en de psychiatrische ziekenhuizen staan voor gigantische uitdagingen op het vlak van infrastructuur. Een tweetal voorbeelden:

  • Het strategische forfait voor revalidatieziekenhuizen wordt louter berekend op het aantal bedden. In de zorgpraktijk winnen het dagziekenhuis en de ambulante zorg evenwel steeds meer aan belang. Daar is óók infrastructuur voor nodig, maar door de eenzijdige berekening op basis van het aantal bedden is daarvoor geen ruimte in het strategische forfait. Dat geldt trouwens voor alle ziekenhuizen.
  • Eenzelfde probleem zien we bij de psychiatrische ziekenhuizen. Aan de ene kant is er de trend richting ambulante en outreachende zorg, aan de andere kant de evolutie richting hoogintensieve zorg in crisissituaties met aangepaste vereisten op het vlak van infrastructuur en inrichting. De parameters waarmee de forfaits vandaag worden berekend, houden allerminst rekening met die nieuwe realiteit.

De integrale nota van Zorgnet-Icuro, Ziekenhuizen bouwen en verbouwen in Vlaanderen. Analyse van de financieringsmethodiek voor de infrastructuur van algemene, psychiatrische en revalidatieziekenhuizen (2022) kan je hieronder downloaden.

Download de publicatie over ziekenhuisinfrastructuur

TEKST: TIJS RUYSSCHAERT – BEELD: JONATHAN RAMAEL

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.