11 maart 2018

VRAAG EN AANBOD IN OUDERENZORG BRUSSEL NIET OP ELKAAR AFGESTEMD

WE BOUWEN NOG ALTIJD VOOR DE BLANKE VROUW VAN 85+

“Het aanbod ouderenzorg in Brussel is te weinig afgestemd op de behoeften”, zegt Herwig Teugels, directeur van het Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg (WWZ). Ondanks de grote noden staan honderden kamers in woonzorgcentra leeg. De oplossing ligt in het beter luisteren naar de noden, in kleinschalige projecten en in een globale aanpak van de domeinen wonen, welzijn en zorg.

Kenniscentrum WWZ is de opvolger van het Kenniscentrum Woonzorg Brussel, dat precies tien jaar geleden werd opgericht om nieuwe initiatieven op het gebied van woonzorg in Brussel te stimuleren. “Er was een historische achterstand”, zegt Herwig Teugels. “Het Kenniscentrum zou niet als eindactor fungeren, maar als katalysator. We hebben hiervoor een masterplan gemaakt. In totaal was er ruimte voor meer dan 1.000 extra Vlaams erkende plaatsen in de residentiële ouderenzorg. Een goede 400 hiervan hebben we mee op de sporen gezet. De resterende 600 zijn door commerciële groepen ingevuld. Daarnaast hebben we het initiatief genomen voor enkele dagverzorgingscentra: twee zijn vandaag operationeel, twee andere hebben we on hold moeten zetten omdat de voorziene forfaits niet volstaan voor een autonoom dagcentrum.”

“Van meet af aan hebben we alternatieve woonvormen gepromoot. Toekomstgerichte initiatieven zijn minder leeftijdsafhankelijk. Zowel ouderen als mensen met een beperking of een psychische kwetsbaarheid kunnen er wonen. Zo is er ‘Samenhuizen’, een project in hartje Brussel waar 15 mensen met een handicap, ouderen én personen met de ziekte van Korsakov samenwonen, ondersteund door een aantal diensten en een inwonend koppel. Zulke projecten leggen het accent meer op de woonfunctie en minder op de zorg. Wij streven er ook naar om de buurt een rol te laten spelen in de ondersteuning van mensen.”

“Een voorbeeld hiervan is ‘BuurtPensioen’, een soort pensioensparen in tijd. Mensen helpen elkaar en elke prestatie wordt geregistreerd op een persoonlijke spaarrekening. Het aantal opgespaarde uren kan je dan later zelf terugkrijgen. Beschouw het als een alternatieve munt, maar dan uitgedrukt in tijd. Een munt devalueert, maar een uur blijft een uur: dat is het voordeel. Het gaat in de eerste plaats over het sociaal contact. We zijn ermee gestart in 2013 in Neder-Over-Heembeek. In 2017 noteerden we 1.100 contacten. Over Brussel verspreid zijn er ondertussen drie antennes en tegen 2022 willen we een 40-tal informele burenhulpnetwerken.”

KWALITEIT VAN LEVEN

“Dit soort initiatieven biedt een meerwaarde voor de kwaliteit van leven van veel mensen. Zoals ook de woonprojecten gericht zijn op de kwaliteit van leven. We werken hiervoor samen met partners uit de zorg en andere sectoren. In de Begijnenpassage in Molenbeek werken we bijvoorbeeld samen met vzw Zonnelied, een voorziening voor mensen met een beperking. Op hun campus hadden ze nog plaats vrij. Daar worden 14 appartementen gebouwd. Hier zullen o.a. mensen met dementie wonen, mee dankzij de expertise en de ondersteuning van Huis Perrekes in Geel. Familiehulp staat in voor de collectieve gezinszorg. Op die manier zoeken wij met partners naar mogelijkheden. Niet in grote instituten, maar kleinschalig en op mensenmaat, zij het vaak wel deel uitmakend van een groter geheel.”

“De jongste jaren doen we extra inspanningen om in te spelen op de diversiteit in Brussel. Zowat 70% van de bewoners is van niet-Belgische herkomst. Ook voor die mensen willen we de woonzorg beter toegankelijk maken. Voor de ziekenhuizen lukt dat, maar voor voorzieningen voor ouderen, mensen met een beperking of met een psychische kwetsbaarheid is dat minder evident. We willen hierrond een mindshift creëren in de voorzieningen. Wij richten ons zowel tot de managers als tot de medewerkers. Hoewel in veel organisaties al medewerkers van vreemde afkomst werken, slagen we er toch niet in ook de diverse cliënten te bereiken. Het ergert mij om te zien hoe woonzorgcentra worden gebouwd zonder voorafgaande contacten met de buurt. Wie in een wijk met een grote diversiteit bouwplannen heeft, zou op zijn minst het gesprek moeten aangaan. Maar dat gebeurt niet. We bouwen nog altijd voor de blanke vrouw van 85+, terwijl één op drie ouderen in Brussel van vreemde origine is. Hoe kunnen we die mensen overtuigen dat ze welkom zijn? Dat we rekening houden met hun waardekader? Waarom bijvoorbeeld niet een gang voorbehouden voor bewoners die Arabisch spreken? Dat is geen segregatie. Residentie Apfelbaum-Laub – beter bekend als het ‘joods rusthuis’ in Antwerpen – bewijst dat dit soort initiatieven levensvatbaar is. Het is een kwestie van durf. Maar de aanbieders zijn hiervoor blijkbaar niet klaar. Met als gevolg dat momenteel honderden kamers in Brusselse woonzorgcentra leegstaan. En er wordt nog altijd bijgebouwd. Faillissementen zijn onvermijdelijk. Niet omdat er geen vraag is naar zorg, maar omdat het aanbod niet afgestemd is op die vraag. Aanbieders mogen niet blind blijven voor de realiteit, en die is divers. Zeker in Brussel.”

“Wat het nog complexer maakt, is dat ook de thuiszorg in Brussel niet zo sterk uitgebouwd is en de Vlaams erkende thuiszorg duurder is dan die van de twee andere Brusselse gemeenschappen. Maar liefst 40% van de bewoners in de woonzorgcentra in Brussel heeft een O- of een A-profiel. Dat zijn mensen die ook thuis kunnen worden geholpen. Maar dat thuisaanbod (aangepaste woning, sociaal netwerk en thuiszorg) voldoet niet. Ook de vraag naar tussenvormen in kleine initiatieven is groot. Sommige ouderen nemen dan maar zelf het initiatief, zoals eerder al ouders van kinderen met een handicap de handen in elkaar sloegen en een project op maat startten. Met het Kenniscentrum luisteren we zo goed mogelijk naar wat er leeft. Ook bij mantelzorgers. Talrijk zijn de opmerkingen over de ‘eenheidsworst’ in het aanbod. Halal of vegetarische maaltijden, of cultureel aangepaste huisvesting? Ga maar eens op zoek in de woonzorgcentra. Het aanbod is te weinig afgestemd op de vraag, hoe groot die ook is. Daaraan moeten we werken.”

KENNISCENTRUM WELZIJN, WONEN EN ZORG

Op 1 januari 2017 fuseerden het Kenniscentrum Woonzorg Brussel, Het Punt vzw en de Brusselse Welzijns- en Gezondheidsraad tot Kenniscentrum WWZ. “Welzijn, wonen en zorg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden”, licht Herwig Teugels toe.

“Welzijn gaat over de kwaliteit van leven, over het sociale aspect. De buurtgerichte zorg past in dat kader. De densiteit van wonen is groot in Brussel. Wij willen in de wijken aanwezig zijn, niet met grote voorzieningen, maar met lokale mobiele equipes. Ook residentiële partners kunnen hierbij helpen. Voor woonzorgcentra en dagverzorgingscentra liggen hier nog tal van mogelijkheden.”

“Voor het aspect wonen leggen wij de klemtoon op het multifunctionele en het kleinschalige. We werken voor diverse doelgroepen, maar verkiezen een globale aanpak. Welzijn en zorg kunnen niet zonder voldoende aandacht voor de woonfunctie.”

“De zorg willen we zo organiseren dat ze voor iedereen toegankelijk en van een hoge kwaliteit is. De band tussen cliënten en organisaties willen we versterken. De zorgregie ligt bij de cliënt, maar de dialoog tussen professionals, cliënten en mantel­zorgers is cruciaal.”

“Over deze drie domeinen heen werken we nog op twee gebieden: het vrijwilligerswerk en de beleidsondersteuning. Vanuit het Steunpunt Vrijwilligerswerk Brussel maken we de match tussen kandidaat-vrijwilligers en organisaties in Brussel. Beleidsondersteunend proberen we vooral om de Vlaamse regel­geving goed af te stemmen op de Brusselse situatie. Minister Vandeurzen hoort ons. Zo is in het nieuwe woonzorgdecreet rekening gehouden met de Brusselse situatie.”

TEKST: FILIP DECRUYNAERE • BEELD: PETER DE SCHRYVER