Barbara Janssens
02/05/2022
Kwaliteit Zorgbeleid Woonzorg

“Mondzorg bij ouderen is cruciaal voor de menselijke waardigheid”

Gerodent ijvert voor betere mondgezondheid

“Mondzorg bij ouderen is cruciaal voor de menselijke waardigheid”

Twaalf jaar geleden werd in het UZ Gent Gerodent opgericht, een programma dat streeft naar betere mondgezondheid in woonzorgcentra. Professor Barbara Janssens leidt het project. “Mondzorg bij ouderen zou een verantwoordelijkheid voor de hele zorgsector moeten zijn.”

Sinds de start van Gerodent, een programma rond mondgezondheid dat zich richt op woonzorgcentra in Oost- en West-Vlaanderen, hebben al 57 woonzorgcentra zich aangesloten. “Daarnaast staan er nog heel wat op de wachtlijst”, vertelt de bevlogen professor Barbara Janssens, die al sinds het begin bij Gerodent betrokken is en het nu leidt. “Het programma bestaat uit twee luiken. Ten eerste wordt in elk woonzorgcentrum een mondzorgteam opgericht. Dat team - dat kan bestaan uit verpleegkundigen, logopedisten, ergotherapeuten, enzovoort - draagt het preventieve beleid. Ze krijgen van ons de juiste skills en kennis rond goede mondhygiëne, iets wat bewoners uit woonzorgcentra zelden nog van a tot z zelfstandig kunnen uitvoeren.”

Daarnaast is er een tweede luik. “Tweemaal per jaar gaan we met een mobiele tandartsenpraktijk langs in in elk woonzorgcentrum, zodat we op enkele dagen tijd alle bewoners die niet meer zelfstandig naar de tandarts kunnen, tandverzorging kunnen aanbieden. We nemen daarbij zoveel mogelijk drempels weg: doordat we werken aan het conventietarief en met een derdebetalersysteem, moeten de meeste bewoners nauwelijks remgeld betalen voor een standaardonderzoek. Bovendien kunnen de bewoners in hun vertrouwde omgeving blijven. Voor bewoners met cognitieve problemen kan een verplaatsing naar een ‘gewone’ tandartsenpraktijk namelijk heel vermoeiend en desoriënterend zijn.”

“Voor bewoners met cognitieve problemen kan een verplaatsing naar een ‘gewone’ tandartsenpraktijk heel vermoeiend en desoriënterend zijn”

Levenskwaliteit

“Het belang van goede mondhygiëne op élke leeftijd kan nauwelijks overschat worden”, benadrukt Janssens. “De wetenschappelijke literatuur daarover is echt aan het boomen. Zo zijn er bijvoorbeeld associaties gevonden tussen slechte mondgezondheid op middelbare leeftijd en de latere ontwikkeling van dementie. Er zijn ook onderzoeken die een verband aantonen tussen diabetes en mondgezondheid. Maar het allerbelangrijkste in de oudste groep is de link met aspiratie-pneumonie. Wanneer iemand met een slechte mondhygiëne zich verslikt, zullen allerlei ziektekiemen richting de longen gaan, wat zeer nefaste - zelfs dodelijke - gevolgen kan hebben.” Al benadrukt Janssens dat dit voornamelijk associaties zijn en oorzakelijke verbanden moeilijk aantoonbaar zijn. “Maar een goede mondhygiëne is wel een essentieel onderdeel van gezond ouder worden.”

De allerbelangrijkste reden om goede mondhygiëne vol te houden, is omdat die zoveel bijdraagt tot de menselijke waardigheid, betoogt Janssens. Ze toont ons een reeks fotos van zeer slecht verzorgde gebitten. Dit lijken gruwelbeelden, maar geloof me: tijdens onze halfjaarlijkse bezoeken aan de woonzorgcentra krijgen we ze helaas nog vaak te zien. Sommige ouderen zien maanden geen tandenborstel, waardoor hun mond onfris ruikt en vol tandplak hangt. Daarmee ontneem je mensen de kans op volwaardig sociaal contact en intimiteit: hun kleinkinderen komen niet meer graag op schoot, het personeel blijft niet staan voor een praatje en ze durven soms zelfs niet meer naar de cafetaria, uit schaamte. Ze genieten bovendien veel minder van hun maaltijden, omdat ook hun smaak er erg onder lijdt. Onverzorgde tanden zijn een heel groot taboe. Gelukkig zien we regelmatig dat de levenskwaliteit van bewoners enorm toeneemt nadat we hun mondgezondheid op punt hebben gezet.

“De levenskwaliteit van bewoners neemt enorm toe met een betere mondgezondheid”

Uitdagingen

Helaas staat Gerodent momenteel voor zeer grote uitdagingen, verzucht Janssens. De vraag is veel groter dan het aanbod dat we op dit moment kunnen bieden. We kampen met een enorm tekort aan personeel. Sowieso zijn er al te weinig tandartsen en mondhygiënisten, maar daarnaast werken wij ook aan een vast loon - dat lager ligt dan wat de gemiddelde tandarts verdient - én onder moeilijke omstandigheden: minder coöperatieve patiënten die bovendien vaak de minst hygiënische monden hebben. De zorg die wij bieden, botst totaal met het bestaande zorgsysteem. Dat is gericht op traditionele tandartsenpraktijken, waarbij de patiënt het initiatief neemt om een afspraak te maken én de tandarts betaald wordt op basis van de specifieke behandelingen die hij uitvoert. Wij moeten heel wat tijd en energie stoppen in zaken waarvoor geen nomenclatuurnummer bestaat: de verplaatsing naar het woonzorgcentrum, de mobiele praktijk installeren met alles erop en eraan, de moeilijke communicatie met de bewoners, toestemming vragen aan de familie voor bepaalde behandelingen, ellenlange medicatielijsten doorploegen…”

Barbara Janssens
Barbara Janssens

Bovendien bestaat er een vorm van ageism in het nomenclatuursysteem, legt Janssens uit. Wie ouder is dan 67 jaar, heeft geen recht meer op terugbetaling van het jaarlijkse mondonderzoek. Over enkele maanden wordt die leeftijdsgrens wel opgetrokken tot 80 jaar, maar daar hebben onze patiënten niets aan: de gemiddelde leeftijd van de bewoner op onze stoel is 87 jaar. Ook financieel zien wij dus grote uitdagingen: we zijn afhankelijk van de bijdragen van woonzorgcentra voor onze diensten, maar ook zij hebben het financieel vaak moeilijk.

Groeiende zorgnood

Daarnaast wordt ook het werk van het Gerodent-team complexer met de jaren. Toen wij startten, zagen wij een generatie ouderen die gemiddeld al op vrij jonge leeftijd veel tanden waren verloren. Nu zien we steeds vaker bewoners die hun hele leven preventieve tandheelkundige zorgen kregen, waardoor ze veel meer eigen tanden hebben. Maar daarnaast hebben zij ook veel complexe, moeilijk te onderhouden constructies gekregen: kronen, bruggen, implantaten, vullingenTel daar de toenemende vergrijzing bij en je begrijpt dat we nu, maar zeker ook de komende decennia, voor een exponentieel groeiende zorgnood staan. Iets waarop ons huidige zorgsysteem helaas totaal niet voorbereid is.

“Veel bewoners van woonzorgcentra gaan niet meer naar de tandarts en kunnen zelf hun tanden niet meer poetsen, maar toch gaat nergens een alarmbel af”

Het goede nieuws is dat Gerodent echt wel het verschil kan maken. “Uit ons onderzoek blijkt dat we slechts 2% van de bewoners die zich aanmelden voor onze zorg, niet kunnen behandelen. Dat heeft niets met technische problemen te maken, maar wel met gedragsproblemen. Bij sommige bewoners zijn de cognitieve moeilijkheden zo groot, dat een behandeling onmogelijk wordt. Eventueel kunnen we hen dan onder totale narcose brengen, maar dat is uiteraard niet altijd haalbaar, gezien de bijhorende risico’s. Maar uit ons onderzoek blijkt ook dat we de helft van de bewoners die we helpen, stabiel kunnen houden. Als we hen de eerste keer behandelen, is er vaak een heel grote zorgachterstand. Maar die kunnen we dus grotendeels wegwerken: iets om terecht trots op te zijn.”

Iedereen verantwoordelijk

Preventieve mondhygiëne blijft wel een heikel punt, vertelt Janssens. Bepaalde woonzorgcentra hebben een zeer goed preventief beleid, met gemotiveerde mensen die het echt trekken’. Maar op andere plaatsen blijft die mondhygiëne helaas ondermaats. Daar komt ook veel bij kijken: je moet ervoor zorgen dat mensen het juiste poetsmateriaal hebben - tandenborstel, tandpasta, tongschraper, interdentale borsteltjes - maar ook de dagelijkse mondhygiëne geïntegreerd krijgen in de dagelijkse zorg vergt veel inspanning. In woonzorgcentra is er vaak een tekort aan verzorgend personeel, dus ik besef heel goed dat het geen evidentie is. Gelukkig begint de overheid ook in actie te schieten: vanaf 2023 moet elk woonzorgcentrum kunnen aantonen dat het een mondzorgbeleid heeft. En er zijn ook andere mooie initiatieven, zoals De Mondzorglijn, die woonzorgcentra hulp biedt om een preventief beleid uit te bouwen.

“De zorg die wij bieden, botst totaal met het bestaande zorgsysteem, dat gericht is op traditionele tandartsenpraktijken.”

Er is dus nog heel wat werk voor het beleid en de woonzorgcentra. Maar de allerbelangrijkste boodschap die Janssens wil meegeven, is dat iedereen mee verantwoordelijk is. Als we naar mondgezondheid bij jonge kinderen kijken, zijn er heel veel partners betrokken: Kind en Gezin vertelt aan elke jonge ouder dat hij moet poetsen vanaf de eerste tandjes, de CLB-artsen controleren het gebit van kinderen, er zijn grote campagnes van de overheidUiteraard spelen de jaarlijkse controles bij de tandarts ook een rol, maar iedereen beseft hoe belangrijk dat preventieve verhaal is. Voor ouderen lijkt de maatschappij mondgezondheid veel minder belangrijk te vinden. Veel bewoners van woonzorgcentra gaan niet meer naar de tandarts en kunnen zelf hun tanden niet meer poetsen, maar toch gaat nergens een alarmbel af. Terwijl iederéén kan zien of mensen een goede mondhygiëne hebben: je moet gewoon eens in de mond kijken en je merkt het meteen. We moeten dus de hele zorgsector meekrijgen in dit verhaal. Huisartsen, apothekers, welzijnswerkers, logopedisten, thuisverpleegkundigen, mantelzorgers: iedereen kan zijn steentje bijdragen aan een betere mondgezondheid. Want als er oog is voor enkele vrij eenvoudige preventieve regels - gezonde voeding, beperkt suikerverbruik en twee keer per dag poetsen - dan zouden we heel veel ernstige problemen kunnen voorkomen.

“Tandzorg in de vertrouwde omgeving voelt veiliger voor onze bewoners”

Woonzorgcentrum Elisabeth aan Zee in Oostende (Woonzorggroep GVO) is al jaren aangesloten bij Gerodent. “Mondhygiëne staat bij ons bovenaan de agenda”, vertelt directeur Nele Mortier.

“Tweemaal per jaar komt Gerodent bij ons langs, met een busje met al het nodige materiaal en een zeer professioneel team van tandartsen, mondhygiënisten en tandartsassistenten. Wij moedigen onze bewoners aan om bij hen langs te gaan: vorige keer heeft ongeveer de helft van onze 120 bewoners dat ook gedaan. Het is voor veel ouderen immers niet meer evident om bij hun persoonlijke tandarts te raken. Hier kunnen ze in hun vertrouwde omgeving blijven en ons eigen personeel blijft er ook bij, zodat de mensen zich veilig en rustig voelen. Sommige bewoners, die door dementie bijvoorbeeld erg verward zijn, bereiden we vooraf zo goed mogelijk voor. Maar ook het Gerodent-team doet er alles aan om hen op hun gemak te stellen en ze houden bijvoorbeeld ook rekening met allerlei bijkomende medische aspecten.”

Nele Mortier
Nele Mortier

“Maar met die twee bezoeken per jaar haal je het natuurlijk niet. Daarom besteden wij zelf ook veel aandacht aan mondhygiëne. Ons mondzorgteam speelt daarin een belangrijke rol. Dat bestaat uit afgevaardigden van de verschillende afdelingen. Zij zetten het thema bovenaan op de agenda en zorgen ervoor dat het juiste materiaal aanwezig is en dat de monden van onze bewoners goed verzorgd worden, of ze nu eigen tanden hebben of een tandprothese. Dat is zeker een uitdaging, want als je niet oplet, kan de aandacht ervoor snel verslappen.”

Bekijk de Z-Health reportage

TEKST: STEFANIE VAN DEN BROECK - BEELD: SOPHIE NUYTTEN & JAN LOCUS

Dag,

Wij zijn een woon- en zorgcentrum, dat dringend op zoek is naar een manier om mond- en tandzorg optimaal toe te kunnen passen in ons centrum. Ik vrees geen tandartsen te kunnen vinden, die wensen langs te komen, dus moet het op een andere manier.
Kunt u ons advies geven in deze?
Dank,
Petra Cauwels,
Dienst ergotherapie,
Centrum Henri Vanderstokken

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.