IN VLAANDEREN WORDT GOED GEVACCINEERD, MAAR WE MOETEN WAAKZAAM BLIJVEN

VACCINATIEBELEID EN VACCINATIETWIJFEL

Maart 2020

Vaccinatie is een van de belangrijkste pijlers van preventie. Maar steeds vaker duiken berichten op over vaccinatietwijfel en zelfs antivaccinatiegroepen. Dr. Geert Top, het aanspreekpunt voor vaccinaties bij het Agentschap Zorg en Gezondheid, maakt zich nog geen grote zorgen. “Het komt erop aan mensen correct te informeren, met wetenschappelijke argumenten.”

Hoe is het in Vlaanderen gesteld met de algemene vaccinatiegraad?
Vrij goed. Voor alle kinderziektes zitten we bij baby’s en jonge kinderen aan de voorziene vaccinatiegraad van 95% of meer. En met het HPV-vaccin (humaan papillomavirus, red.) bereiken we bijna 91% van de 12-jarige meisjes. Dat kunnen niet veel Europese landen zeggen. Wallonië doet het ook een heel stuk minder, omdat in de Franstalige pers vaker stemmen tegen vaccinatie te horen zijn. Daar hebben ouders ook nog meer de gewoonte om hun kind te laten vaccineren bij de pediater. In Vlaanderen kiest ruim 85% van de ouders voor vaccinatie via Kind en Gezin en later het CLB. Dat is historisch zo gegroeid en het blijft onze grote kracht.

Zijn er ook bepaalde pijnpunten?
Qua vaccinatiebeleid niet echt. Het blijft alleen een uitdaging om de continuïteit in de beschikbaarheid van vaccins te garanderen. Soms is de vraag naar bepaalde vaccins heel groot, in Europa of wereldwijd. Als één bedrijf dan een tekort heeft – zoals onlangs met mazelen-bof-rubella – dan springen alle landen op de concurrerende bedrijven. Als wij daar als Vlaamse overheid nu net een contract mee hebben, kan dat problemen opleveren. Zeker bij jonge kinderen weten we dat uitstel het risico op afstel verhoogt.

Onlangs is de toediening van het HPV-vaccin uitgebreid: nu kunnen ook jongens gratis ingeënt worden door het CLB. Een goede keuze?
Die beslissing is gekomen na een advies van de Hoge Gezondheidsraad. Dat vaccin beschermt niet alleen tegen baarmoederhalskanker, wat een wereldwijde prioriteit is, maar ook tegen andere genitale kankers en kankers in de aarsstreek, bepaalde keelkankers en genitale wratjes. Het lijkt me een goede zaak dat er niet meer wordt gediscrimineerd op basis van gender.

“De groep rabiate tegenstanders groeit misschien niet in Vlaanderen, maar de twijfelaars mogelijk wél. Het is cruciaal dat onze vaccinatoren correcte informatie aanbieden en wetenschappelijk onderbouwde argumenten geven.”

Is het budget voor vaccinaties op dit moment toereikend?
Gelukkig wel, anders zouden we onze facturen niet kunnen betalen. Soms gebeurt het natuurlijk dat het contract voor een bepaald vaccin afloopt en de opvolger ineens vijf euro per vaccin duurder is. Dan is het aan de politiek om te beslissen waar die extra middelen vandaan moeten komen. Maar voorlopig loopt alles vlot.

Nochtans kwam er onlangs kritiek, omdat het advies van de WHO en de Hoge Gezondheidsraad om het tweede mazelenvaccin eerder toe te dienen, nog niet wordt toegepast.
Dat is puur een kwestie van organisatie, niet zozeer van een tekort aan middelen. Als je zo’n vaccin vervroegd wil toedienen, moet je minstens één jaar dubbel zoveel vaccins aanbieden. En die extra vaccins zijn simpelweg niet voorzien. We kregen meteen vragen van huisartsen: of ze nu al mogen vaccineren op zeven jaar. Neen dus, eerst moet het praktisch geregeld worden. Zo’n vaccinatieschema verander je niet op één-twee-drie.

Er klinken regelmatig oproepen om bepaalde (dure) vaccins te laten terugbetalen, zoals meningokokken B of pneumokokken. Als je zo levens kunt redden, waarom niet?
Om te beslissen welke vaccins in het vaccinatieschema belanden, moet je ook kijken naar kosten en baten. Bepaalde ziektes, zoals mazelen, wil Europa elimineren. Dan moeten zoveel mogelijk mensen gevaccineerd worden. Andere ziektes komen erg veel voor, dus daar zetten we ook maximaal op in. Maar er zijn ook ziektes die wel ernstig zijn, maar zeldzaam. Of het kan gaan om vaccins waarmee je wel individuen kunt beschermen, maar die minder impact hebben op de epidemiologische ontwikkeling.

Riskeer je op die manier geen geneeskunde met twee snelheden?
Deels wel. Tegen pneumokokken bestaat bijvoorbeeld een vrij duur vaccin. Een stuk duurder dan het griepvaccin, waardoor veel ouderen zich wél laten vaccineren tegen de griep, maar niet tegen pneumokokken. Terwijl ze in beide gevallen een risicogroep zijn. Dat kan misschien beter. Maar over een (gedeeltelijke) terugbetaling moet het RIZIV beslissen, daar heeft Vlaanderen geen impact op.

Er wordt nu veel geschreven over de anti-­vaccinatiebeweging. Hoe groot is die in België?
Niet zo groot, maar we moeten er wel rekening mee houden. Er is een groep die per definitie tegen vaccinatie is. Ik vrees dat het heel moeilijk is om zulke mensen te overtuigen. Maar er zijn ook burgers die een gezonde, kritische geest hebben. Daar heb ik geen problemen mee. Op onze gezondheidsconferentie over vaccinaties van enkele jaren geleden hebben we bijvoorbeeld een antroposofische arts uitgenodigd die zijn visie uit de doeken kwam doen. Niet om hem in diskrediet te brengen, wel om meer inzicht te krijgen in hoe zij over vaccinatie denken.

De groep rabiate tegenstanders groeit misschien niet in Vlaanderen, maar de twijfelaars mogelijk wél. Het is cruciaal dat onze vaccinatoren correcte informatie aanbieden en wetenschappelijk onderbouwde argumenten geven. Mensen hebben meestal veel vertrouwen in hun huisarts, dus die moet de juiste attitude hebben. Als iemand twijfelt over het HPV-vaccin en aan zijn huisarts vraagt: ‘dokter, wat zou jij doen met jouw dochter?’, dan lijkt het me niet slecht dat die arts zegt: ‘mijn dochter ís gevaccineerd’.

Online circuleert zeer veel fake news rond vaccinaties, terwijl dat al heel vaak weerlegd is. Wat kun je daartegen doen?
Er zijn de beruchte ‘fake papers’ van Andrew Wakefield, die in 1998 verschenen in The Lancet. Daarin werd gesuggereerd dat het vaccin tegen mazelen, bof en rubella kan leiden tot autisme. Maar dat bleek vervalst onderzoek en The Lancet heeft die publicatie ingetrokken, voor het eerst in haar geschiedenis. In Engeland zijn ze er trouwens in geslaagd om het vertrouwen te herstellen: na een tijdje stonden de studenten in de rij om weer een mazelenvaccin te krijgen. En ook nu hebben ze nog een zeer goede vaccinatiegraad.

Brengen vaccins dan helemaal geen risico’s met zich mee?
Vaccins zijn geneesmiddelen, dus er zijn altijd nevenwerkingen mogelijk. Al zijn die meestal banaal: wat roodheid of lichte koorts. Zéér uitzonderlijk zijn de nevenwerkingen ernstig. Maar het is niet omdat er na zo’n vaccinatie iets gebeurt, dat het ook een gevolg is van die vaccinatie. Als je vandaag wordt gevaccineerd tegen mazelen, kun je morgen griep krijgen. Het een heeft niets met het ander te maken.

En wat met het argument dat ons lichaam beter zélf vecht tegen ziektes?
Bij een vaccin vecht ons lichaam ook tegen de ziekte. Je léért het te vechten, omdat het antistoffen moet aanmaken. Als je niet gevaccineerd bent en ineens de mazelen krijgt, raakt je lichaam zeer snel besmet, waardoor het minder efficiënt kan terugslaan. En de gevolgen kunnen heel ernstig zijn: één op de duizend kinderen sterft aan hersenontsteking ten gevolge van mazelen. Dat lijkt misschien niet veel. Maar als je weet dat in ons land jaarlijks 110.000 kinderen geboren worden, wil je er dan 110 zien sterven?

Het probleem is dat mensen die ziektes niet meer kennen. Dat is een belangrijke paradox bij vaccinatie: het wordt het slachtoffer van zijn eigen succes. Als een ziekte veel voorkomt en er een vaccin wordt ontwikkeld, is iedereen enthousiast. Steeds meer mensen laten zich vaccineren waardoor de ziektelast daalt, soms bijna tot nul. Maar doordat het aantal vaccinaties stijgt, stijgt ook het aantal nevenwerkingen. Dat doet de kritiek stijgen, waardoor de vaccinatiegraad daalt en opnieuw meer mensen ziek worden.

Heel eerlijk: als ik iemand hoor beweren dat hij liever wil dat zijn kind een ziekte krijgt dan een vaccin, voel ik weinig begrip. Als huisarts heb ik nog patiënten gezien die polio hadden doorgemaakt: dat is echt geen lachertje. Als je dan weet dat er in antroposofische kringen in Duitsland ‘polioparty’s’ worden gegeven... Net als ‘mazelenparty’s’ trouwens: stel je maar eens voor dat je kind daar een hersenontsteking aan overhoudt.

Waarom verplicht de overheid niet gewoon alle noodzakelijke vaccinaties?
Op dit moment is in ons land één vaccin verplicht: polio. Dat is al sinds 1966 zo. Nu polio bijna is uitgeroeid, zou het een verkeerd signaal zijn om dat nog te veranderen. Maar los daarvan zijn wij geen voorstander van verplichte vaccins. In Frankrijk en Italië hebben ze dat recent wél toegepast, omdat hun vaccinatie­graad begon te dalen. Maar dan ontstaat er vanzelf nog méér weerstand. Het lijkt me zinvoller om mensen te overtuigen met de juiste argumenten, zodat ze het heel bewust willen doen.

En wat met het griepvaccin? Laten mensen uit risicogroepen zich voldoende vaccineren?
Het kan altijd beter. Het probleem is dat er vrij veel ‘economisch’ gevaccineerd wordt: werkgevers bieden de vaccins gratis aan voor hun werknemers. Maar er is elk jaar slechts een beperkt aantal vaccins, waardoor er soms mensen uit de boot vallen die het meer nodig hebben dan de gemiddelde werknemer. Eigenlijk zouden de risicogroepen, zoals ouderen en zwangere vrouwen, altijd voorrang moeten krijgen. Als je in december merkt dat je zwanger bent, heb je waarschijnlijk pech, omdat de voorraad griepvaccins dan wellicht al uitgeput is.

Ook professionals uit de gezondheidszorg zouden zich moeten laten vaccineren tegen griep. Doen zij dat voldoende?
In Vlaanderen valt dat mee, zeker bij huisartsen. Er zijn ook zorgbedrijven die hun personeel op een creatieve manier proberen te overtuigen, met incentives bijvoorbeeld. Maar we moeten blijven sensibiliseren. Soms hoor ik professionals beweren dat zij toch ook recht hebben op een weekje ziekteverlof. Wel, dan denk ik dat zij zo’n griep onderschatten: je bent er een week zéér ziek van. En bovendien laten ze hun patiënten en collega’s in de steek. Wat mij betreft, zouden bepaalde zorgverleners trouwens nog wel wat extra vaccins mogen krijgen. Wie in de pediatrie werkt, zou zeker de twee vaccinaties tegen mazelen moeten hebben. En voor wie op neonatologie werkt, is een vaccin tegen kinkhoest ook onmisbaar.

TEKST: STEFANIE VAN DEN BROECK • BEELD: JAN LOCUS