09/04/2020
Geestelijke gezondheidszorg

Werken aan onze veerkracht in tijden van crisis

DE ZORGSAMEN ONDERSTEUNT ZORGVERSTREKKERS

WERKEN AAN ONZE VEERKRACHT IN TIJDEN VAN CRISIS

9 april 2020

Elke zorgverstrekker geeft vandaag het beste van zichzelf. Met risico voor eigen gezondheid werken artsen en hulpverleners onvermoeibaar verder. Mentale fitheid is in deze context cruciaal. Zelfzorg en zorg voor elkaar zijn noodzakelijk voor de veerkracht van elke zorgmedewerker, vandaag meer dan ooit. Hoe doe je dat en waar kan je terecht voor hulp? De website De ZorgSamen – een initiatief van Zorgnet-Icuro – bundelt alle informatie. We spraken erover met dr. Olivia Cools.

 

De Covid-19-pandemie heeft een enorme impact op artsen, zorgpersoneel en iedereen die achter de schermen bijdraagt aan de volksgezondheid. De ZorgSamen is er voor elk van hen, ongeacht het statuut of de functie en los van de zorgsetting waarin ze werken: in ziekenhuizen, woonzorgcentra, eerste lijn, welzijn of thuiszorg. Alle informatie op de website De ZorgSamen is wetenschappelijk gefundeerd.

Een van de medewerkers aan de website is dr. Olivia Cools. Zij had zich allicht een andere start als psychiater voorgesteld toen ze na haar assistentschap half maart 2020 aan de slag ging in Karus Melle. Ze werkt er als beleidsarts op de gesloten crisisafdeling, die deze maand een upgrade krijgt tot High Intensive Care. Daarnaast is dr. Cools actief in het mobiel crisisteam van PAKT.

 

Een platform creëren

“Toen het coronavirus uitbrak, wilde ik meteen iets doen”, vertelt dr. Cools. “Als psychiater sta je niet in de frontlinie bij een somatische problematiek, maar we kunnen andere artsen ondersteunen. We kunnen mensen verbinden en de communicatie stroomlijnen. Je voelde meteen dat daar een grote nood aan was. Hoe pakken we dit aan? vroegen veel collega-artsen zich luidop af. Zonder er lang over na te denken, maakte ik op 15 maart de Facebookgroep ‘Covid-19 voor artsen’ aan. Mijn doel was om een platform te creëren om informatie en expertise te delen, om vragen te stellen en om snel te communiceren. Tot mijn verbazing telde de besloten Facebookgroep na amper twee uur al drieduizend leden. Diezelfde avond nog hadden elfduizend bezoekers zich gemeld! Het succes van de groep dreigde me boven het hoofd te groeien. Gelukkig werd ik gecontacteerd door collega’s die wilden helpen: studenten geneeskunde, psychiaters en andere collega-artsen.”

 

“Ook prof. Kris Vanhaecht van de KU Leuven nam contact met me op. Hij was door Margot Cloet van Zorgnet-Icuro gevraagd om iets te organiseren om de zorgverstrekkers mentaal te ondersteunen. Kris Vanhaecht verzamelde een team experten rond zich die samen ‘De ZorgSamen’ op poten zetten.”

Roeien met de riemen die je hebt

“Artsen en zorgmedewerkers staan onder grote spanning. Ze hebben nood aan ondersteuning. Het is fantastisch om te zien hoe iedereen in de zorg zich uiterst flexibel opstelt om zoveel mogelijk te helpen. De samenhorigheid is prachtig. Maar we mogen niet blind zijn voor de druk en de angst. Want die elementen zijn ook aanwezig, zeker bij de collega’s in de eerste linie. Waar vind ik de juiste informatie? Waar vind ik eenduidige richtlijnen? Wat mag ik en wat niet? Zeker in de eerste dagen en weken gaf dat soort vragen bijzonder veel stress. Reken daarbij het grote verantwoordelijkheidsgevoel van alle zorgverstrekkers en hulpverleners. We willen allemaal heel graag anderen helpen, maar we moeten ook aan onszelf, ons gezin, onze familie en onze collega’s denken. Het risico om zelf besmet te worden is één ding. Iets anders is als je ook je partner, je kinderen, collega’s en kwetsbare mensen kan aansteken. Die verantwoordelijkheid weegt onvermijdelijk op zorgverstrekkers.”

“Een bijkomende factor was en is de onduidelijkheid over en het gebrek aan materiaal, mondmaskers en andere beschermende kledij en testkits. Ook de vaak bedenkelijke kwaliteit van het materiaal speelt de zorgverstrekkers parten. Hoe kan je jezelf en andere mensen voldoende beschermen? In een crisis is het altijd roeien met de riemen die je hebt, maar als goed basismateriaal ontbreekt, geeft dat extra stress en druk.”

We willen allemaal heel graag anderen helpen, maar we moeten ook aan onszelf, ons gezin, onze familie en onze collega’s denken. Het risico om zelf besmet te worden is één ding. Iets anders is als je ook je partner, je kinderen, collega’s en kwetsbare mensen kan aansteken.

“Dat geldt voor de ziekenhuizen, die zich op korte tijd helemaal gereorganiseerd hebben, maar allicht nog meer voor de zorgverleners in de woonzorgcentra en psychiatrische instellingen. Zij werken met de meest kwetsbare mensen en zijn vaak niet optimaal opgeleid voor de uitdaging waar ze nu voor staan. Als dan ook nog eens het beschermingsmateriaal ontbreekt, loopt de spanning op. Mensen voelen zich verantwoordelijk, ze geven het maximum van zichzelf en ze gaan over hun grenzen. Niet alleen de zorgverleners in de directe zorg, maar alle medewerkers in zorgorganisaties: de logistieke ploeg, de poetsdienst, de chirurgen in het operatiekwartier, de opvoeders in de jeugdzorg, de kok in het ziekenhuis…”

 

Informatie en webinars

“De website De ZorgSamen is op 31 maart gelanceerd en wil in de eerste plaats een forum met heel veel informatie zijn. De inhoud breidt voortdurend uit en wordt actueel gehouden. Binnenkort willen we er ook webinars aanbieden. Alles in het teken van de mentale gezondheid van zorgverstrekkers en artsen.”

“Mentale gezondheid begint met zorg voor jezelf. Alle zorgverleners zijn sterk in het zorgen voor anderen. Dat is wat ons drijft en motiveert. Maar we moeten ook zorg dragen voor onszelf. Dat is soms minder evident. Daarom is het zo belangrijk om als collega’s onder elkaar oog te hebben voor elkaars welzijn en gezondheid. Als je ziet dat een collega in een burn-out dreigt te gaan en toch verder doet, dan is het belangrijk om te weten wat je kan doen. De website leert hoe je signalen bij jezelf en bij je collega’s herkent, wat kan je kan doen om niet in het rood te gaan en waar je terechtkan voor professionele hulp. Alles op maat van elke doelgroep, met concrete contactgegevens en telefoonnummers. Zorgverleners in loondienst kunnen bijvoorbeeld terecht bij de dienst preventie en bescherming in de eigen organisatie, terwijl artsen welkom zijn bij Arts in Nood – Doctors4Doctors en zelfstandige zorgverleners al een provinciaal telefoonnummer kunnen bellen voor professionele hulp.”

 

Rol van leidinggevenden

“Een grote verantwoordelijkheid rust op de leidinggevenden. Zij krijgen er in deze crisistijd extra taken bovenop. Ze moeten voor zichzelf en voor de anderen zorgen, maar ze moeten ook juist communiceren en de noden van hun team perfect aanvoelen. Eenduidige communicatie, snel en helder, is cruciaal. Zorgmedewerkers willen precies weten wat van hen verwacht wordt. Leidinggevenden moeten daar het antwoord op geven en zorgen voor veiligheid. De meeste zorgvoorzieningen hebben heel snel een coronateam samengesteld, dat de richtlijnen van de overheid voortdurend opvolgt en vertaalt voor de eigen organisatie. Vanuit dat coronateam worden de leidinggevenden op de hoogte gehouden, die dan op hun beurt de communicatie met hun medewerkers verzorgen. Dat is geen gemakkelijke opgave. Het is bijvoorbeeld geen goed idee om elke dag tien briefings te organiseren. Je moet duidelijk en helder blijven. Er is ook lef voor nodig, zeker als de verwachtingen bij de medewerkers hoog zijn en als er een slechte boodschap gebracht moet worden. En vergeet niet dat de stress, de spanning en de druk alomtegenwoordig zijn. Elke leidinggevende, elke medewerker en elke arts reageert daar anders op.”

Leren uit deze ervaring

“Ik heb zelf al erg veel geleerd tijdens deze crisis. Veel mooie dingen ook: het samenhorigheidsgevoel onder artsen en zorgmedewerkers, de enorme bereidheid om kwetsbare mensen te helpen, om zorg te dragen voor elkaar en om de volksgezondheid te bewaken. Daar put ik veel kracht uit. Voorts heb ik geleerd hoe belangrijk het is om snel te reageren op vragen. De overheid moet hieruit de nodige lessen trekken en moet nog meer in dialoog gaan. Ik weet wel, de koepels zijn nauw betrokken, maar op de werkvloer blijven de mensen te lang met hun vragen zitten. De enorme nood aan antwoorden bleek duidelijk uit het overrompelende succes van de Facebookgroep ‘Covid-19 voor artsen’.”

“Ook over de mentale noden kan de coronacrisis ons ontzettend veel leren. Al bij al hebben we nu op relatief korte termijn oplossingen gevonden. Ik ben ervan overtuigd dat die oplossingen ons later nog van dienst zullen zijn. Stel dat er ooit nog een grote aanslag plaatsvindt zoals vier jaar geleden, dan kunnen we op dat vlak alvast voortbouwen op de fundamenten die we al enkele weken aan het leggen zijn.”

 

In overlevingsmodus

“Een bezorgdheid die ik deel met veel artsen en gezondheidswerkers is het massaal uitstellen van niet-dringende zorg of zorg die, soms ten onrechte, als niet-dringend beschouwd wordt. Ik vrees dat we hier nog de gevolgen van zullen zien. Niet alleen somatisch, ook psychisch. Veel psychiatrische patiënten zijn bang of op zijn minst terughoudend om nu, in volle crisis, contact op te nemen met hun psychiater of psycholoog. Ze minimaliseren hun noden en cijferen zich weg. Het is de algemene verwachting dat op korte en middellange termijn dit waarschijnlijk zal resulteren in meer depressies, meer suïcides en meer psychoses. Ook dat is een les die we moeten onthouden: psychische gezondheid is geen luxe. Het is logisch dat de meeste aandacht nu naar somatische zorg gaat, maar de mensen die thuis blijven zitten met hun psychische aandoeningen, hebben evenzeer hulp en ondersteuning nodig. We mogen die mentale last niet onderschatten.”

“Vandaag werken we in overlevingsmodus. Na de eerste golf zal bij veel artsen en zorgverleners de vermoeidheid toeslaan. Dat is onvermijdelijk. Toch zullen deze zorgverstrekkers moeten blijven presteren. Ook dat kan weer leiden tot mentale problemen, zoals uitputtingsdepressie. Vergeet niet dat veel zorgverstrekkers nu geconfronteerd worden met zware pathologie en veel overlijdens, zonder ruimte voor rouw. Die rouw zal bij sommigen waarschijnlijk uitgesteld optreden, net als posttraumatische stress. We weten vandaag al dat de kans groot is dat dit eraan zit te komen. We moeten ons hierop dan ook nu al voorbereiden.”

De online hulpverlening krijgt met de coronacrisis trouwens een enorme boost. Er is nu een RIZIV-nummer voor een videoconsult en een telefonisch contact. Veel collega’s in de geestelijke gezondheidszorg vinden hun weg hierin. De aanvankelijke koudwatervrees verdwijnt nu de nood hoog is en alternatieven nodig zijn.

Online hulpverlening boost

Ondertussen werkt dr. Olivia Cools sinds enkele  weken als psychiater in Karus Melle en in het mobiel crisisteam van het netwerk. “Waar mogelijk schakelen we nu beeldbellen in, maar we gaan wel degelijk nog bij de patiënten thuis. Als het kan, houden we het consult ergens in open lucht. We bewaken streng de coronarichtlijnen, maar we laten de patiënten niet in de steek.”

“De online hulpverlening krijgt met de coronacrisis trouwens een enorme boost. Er is nu een RIZIV-nummer voor een videoconsult en een telefonisch contact. Veel collega’s in de geestelijke gezondheidszorg vinden hun weg hierin. De aanvankelijke koudwatervrees verdwijnt nu de nood hoog is en alternatieven nodig zijn. Een videoconsult zal nooit het fysieke contact vervangen. Je mist toch wel de bredere context. Toch geloof ik dat online hulpverlening niet meer zal verdwijnen als aanvulling en versterking van de reguliere consulten. Tenminste als de overheid nu snel werk maakt van een GDPR-proof systeem, bijvoorbeeld om voorschriften te bezorgen. Het zou goed zijn als hier een eenvormig systeem voor kwam.”

“De voorbije weken waren een rollercoaster, ook op persoonlijk vlak. Op 16 maart had ik een etentje gepland om in beperkte kring het einde van mijn assistentschap te vieren. Op 20 maart zou ik dan een feestje geven om mijn aanstelling als psychiater in Karus te vieren. En binnenkort verjaar ik. Maar voorlopig zijn alle feestjes uitgesteld. Hopelijk volgt er een mooie zomer om een en ander in te halen!”

 

TEKST: FILIP DECRUYNAERE

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.