OPINIES & GETUIGENISSEN

"KOM BINNEN EN ZET U"

YVONNE DENIER • 10/05/2019

Lichamelijke, psychische, sociale en existentiële kwetsbaarheid maken deel uit van het leven, van wie we zijn, van onze condition humaine. Toch lijken we dit vaak over het hoofd te zien. In de wijze waarop we denken over mens en samenleving, alles organiseren in structuren, categorieën, regels en organisatievormen. Alsof er een actief en een passief deel zou zijn in de bevolking. Hier de jonge, actieve, studerende, werkende en zorgende populatie en daar de mensen met een beperking, ouderen, psychisch kwetsbare mensen, personen waarvoor moet worden gezorgd. Dat klopt natuurlijk niet. Maar toch…

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we kwetsbaarheid en zorgafhankelijkheid meer als een normaal deel van ons leven gaan beschouwen? Dit was een van de zes uitgangsvragen van het burgerparticipatietraject over de zorg van morgen waarin duizenden mensen de voorbije maanden hun stem lieten horen (www.zorgaanzet.net). Tijdens deze collectieve denkbeweging schoten me regelmatig enkele filosofische reflecties te binnen en omdat ik er erg van houd ethiek niet al te ingewikkeld te maken - ook al zijn de vragen dat soms wel – wil ik proberen om eenvoudig te antwoorden.

De eerste piste lijkt me die waarin we elkaar bejegenen met aandacht en respect voor de gehele persoon. Wanneer we zorg dragen voor onze verschillende dimensies, talenten, mogelijkheden, tekortkomingen en kwetsbaarheden. Door te kijken naar wie we zijn op psychisch vlak, lichamelijk, relationeel en sociaal vlak, cultureel, spiritueel en existentieel. En door aandacht te hebben voor het bredere levensverhaal van mensen, de krachten en kwetsbaarheden hierin. Dat maakt ons immers tot wie we zijn.

De tweede lijkt me die van aandacht en nabijheid. Kunnen we leven in een samenleving waarin we echt naar elkaar om kijken? Onlangs stelde Joris Hessels, maker van de reportagereeks Radio Gaga, dat het meest beklijvende voor hem de aflevering was geweest met de jongeren uit de gesloten instelling in Mol. Jongeren waarmee onze samenleving geen weg weet. Die een label krijgen. Die niet passen in het plaatje. Maar hoe kunnen we hen écht zien? Hoe kunnen we écht luisteren? “Een kind komt pas tot leren als het vertrouwen krijgt, zich gezien voelt, kan bloeien en mag botsen,” beschreef Hessels. Wanneer we iemand nabij blijven, ook wanneer het moeilijk loopt.

Zuurstof halen we volgens mij ook uit Wabi Sabi, uit het omarmen van het onvolmaakte. Wanneer we onze gerichtheid op het gepolijste, perfecte, evenwichtige leven met de glimlach achter ons kunnen laten. Wanneer we niet langer kijken naar wat we niet hebben en niet kunnen, of naar wat de ander meer heeft of beter kan, maar dat we positief kunnen kijken naar wat we zelf kunnen en wie we zelf kunnen zijn. En hierin dan ook betekenis kunnen vinden. In dezelfde lijn pleit psychiater Dirk De Wachter voor meer ‘gewonigheid’ in ons leven en minder Facebookglitter vol ‘likes’, voor ‘Bongobonnen om in de tuin te zitten’ en stiltemomenten waarin de krassen op onze ziel aanwezig mogen zijn, uitgesproken mogen worden en gedeeld met de mensen rondom ons.

En dan is er nog de kunst van het geven en ontvangen. Een wijze raad die ik altijd erg waardevol heb gevonden is de volgende: “Wees gericht op de ander, verbind je met mensen die je positieve energie geven en doe dit vooral in kleine dingen.” Betekenisvol leven kunnen we maar in relatie met andere mensen rondom ons. De filosoof Antoon Vandevelde verwijst naar de logica van de gift. Een betekenisvol bestaan kunnen we maar leven wanneer we iets kunnen geven (koffie en cake), wanneer we kunnen ontvangen (een fijne babbel bij de koffie), en wanneer we iets kunnen teruggeven (een luisterend oor). Zo gaat dat voort. En dit meestal in de kleine goedheid van mensen onder elkaar. In de vraag: “Hoe is het ermee?” In het luisteren naar wat gezegd wordt en vooral ook kunnen horen wat er niet gezegd wordt. In de rustige stilte soms. Het gebeurt wanneer mensen tegen elkaar zeggen: “Kom binnen en zet u.” In een verwelkoming waarin je mag zijn wie je bent.

Yvonne Denier, ethicus, is docent aan het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van de KU Leuven en stafmedewerker bij Zorgnet-Icuro.

Yvonne Denier schreef deze column naar aanleiding van onze Zorg aan Zet-aanbevelingen. Het zijn enkele filosofisch-ethische reflecties rondom de eerste stelling over kwetsbaarheid, en de reacties die daarop kwamen uit de burgerbevraging, alsook de rode draad doorheen het rapport. Deze opinie verscheen ook in Tertio, 15 mei 2019, nr. 1005, p.5.