31 oktober 2017

EEN KOMPAS VOOR WAARDEGEDREVEN KEUZES IN DE ZORG

KIEZEN IS WINNEN

Dat ons systeem van gezondheidszorg onder druk staat, hoeft al lang geen betoog meer. De mogelijkheden lijken oneindig, maar de middelen zijn beperkt. Daarom moeten we voortdurend keuzes maken. Niet alleen op beleidsniveau, maar ook in elke zorgvoorziening en in elke individuele zorgrelatie. Dat zorgt voor heel wat keuzestress of beter: morele stress. Want we weten allemaal: kiezen is verliezen. Of toch niet? In hun boek ‘Kiezen is winnen’ formuleren Yvonne Denier, Lieve Dhaene en Peter Degadt een hoopvol alternatief. “Als we in dialoog en met de juiste instrumenten kiezen voor menselijke waardigheid, dan winnen we er allemaal bij”, klinkt het.

Het beleid moet voortdurend moeilijke keuzes maken. Welke behandelingen en medicatie worden terugbetaald en welke niet? Anders geformuleerd: welke mensen gaan we helpen en welke niet? Alle mensen helpen en dus alle mogelijke behandelingen en geneesmiddelen terug­betalen, is onmogelijk. “Zelfs al zou de samenleving beslissen om al haar middelen aan gezondheidszorg te besteden, dan nog zou dat niet volstaan om alle noden en wensen in te willigen. Omdat die noden en wensen eindeloos zijn”, stellen de auteurs.

Ook op het mesoniveau staan organisaties voortdurend voor moeilijke keuzes. Investeren we in meer personeel of in bete­re apparatuur? In een snoezelruimte of een automatische bedpanspoeler? Beide zijn nodig, maar vaak is er onvoldoende budget en moeten we kiezen. Zelfs op het microniveau van de individuele zorgrelatie ontsnappen we er niet aan. Blijven we nog even praten met bewoner Jean-Pierre die er nood aan heeft of gaan we toch maar vlug naar bewoonster Marie die we nog moeten wassen of naar Josiane die op het toilet wil worden geholpen?

WARME EN KOUDE SOLIDARITEIT

Het boek heeft oog voor die drie niveaus en biedt zowel beleidsmakers, bestuurders en directeurs als individuele zorgverleners een kompas voor het maken van goed gefundeerde keuzes. Kiezen mag dan al moeilijk zijn, uiteindelijk is het een geschenk dat we mogen kiezen, want dat is lang niet altijd zo geweest.

“Ziekenzorg was eeuwenlang synoniem met armenzorg”, zegt historicus Lieve Dhaene. “Slechts heel geleidelijk aan groeide een systeem van solidariteit, wat gepaard ging met een ideologische, sociale en politieke strijd. De overgang in 1944 van een vrijwillige solidariteit naar een algemeen verplichte ziekteverzekering was een mijlpaal. Dat was echt een geschenk voor de hele samenleving. Voortaan droeg elke burger bij tot de ziekteverzekering en was elke burger ook beschermd. De keerzijde van die medaille is dat het systeem van algemene en verplichte ziekteverzekering door de jaren heen leidde naar een ‘anonimisering’ en een ‘objectivering’ van de solidariteit. Burgers voelen zich minder en minder betrokken bij het systeem. We vinden het heel vanzelfsprekend dat we zelf een beroep kunnen doen op de ziekte­verzekering, maar dat we daarvoor ook een bijdrage moeten betalen, vinden we minder evident. Omdat we geen directe link meer ervaren tussen onze bijdrage en de mensen die we helpen. Onze bijdrage gaat op in een groot, anoniem en ondoorzichtig systeem. Van solidariteit die ooit warm en betrokken was, zijn we geëvolueerd naar een kil en afstandelijk systeem van solidariteit. De betrokkenheid is zoek en daarmee ook het draagvlak. Vandaag dragen mensen graag bij voor acties van Music for Life of Kom op tegen Kanker. Maar hun bijdrage tot de ziekteverzekering, wat toch ons grootste en belangrijkste instrument van solidariteit is, laat mensen koud. Zeker in tijden van crisis zijn mensen dan ook niet geneigd om nog meer bij te dragen. Integendeel, het hedendaagse discours ziet de ziekteverzekering als een bodemloze put. We hebben nood aan een nieuw evenwicht, waarin ook nabijheid, warmte, betrokkenheid en mededogen voldoende aandacht krijgen. Als we er als samenleving in slagen om via onze keuzes in de gezondheidszorg dat evenwicht te helpen herstellen, dan komt dat ieder van ons afzonderlijk, alsook het systeem als geheel ten goede.”

WAARDEN EXPLICIET MAKEN

“Onze samenleving is erg versplinterd”, merkt Peter Degadt op. “Zelfs al hebben we als individu een netwerk van vrienden en collega’s, toch is onze maatschappij erg gesegregeerd. Elk van ons leeft binnen zijn eigen netwerk van gelijkgezinden. We hebben nauwelijks een idee van hoe andere mensen leven. Hoe leven mensen in armoede? Welk leven leiden hele rijke mensen? Wat zijn de problemen van nieuwkomers in onze samenleving? We hebben er geen idee van. We kennen alleen ons eigen netwerkje, onze eigen context. We hebben nood aan een sterker sociaal weefsel. Die analyse is niet nieuw, maar het gaat zo ontzettend traag allemaal. We moeten erin slagen ons individueel belang te overstijgen en onze blik op de langere termijn te richten.

Dat is niet gemakkelijk in een samenleving die erg geïndividualiseerd is. Daarom is het belangrijk om de juiste vragen te stellen. Om onze onderliggende waarden als samenleving expliciet te maken. En om vanuit die waarden in dialoog tot ethische keuzes te komen. Meer nadruk op ‘What’s in it for us’ dan voor ‘What’s in it for me’.”

“Hoewel onze gezondheidszorg grote tevredenheid wekt bij de bevolking, moeten we nadenken over de houdbaarheid van ons zorgsysteem. Is het een hoorn des overvloeds? Dan zou er geen vuiltje aan de lucht zijn. Zo liggen de kaarten helaas niet. Niet alle zorg kan worden terug­betaald. Daarom moeten we kiezen. Als we dat op een goede manier doen, dan hoeft dat zelfs geen nadeel te zijn.”

MENSWAARDIGE ZORG

“Bij het maken van keuzes hebben we altijd een bepaald doel voor ogen”, zegt filosoof en ethicus Yvonne Denier. “Natuurlijk willen we dat de zorg betaalbaar, toegankelijk en kwaliteitsvol is. En natuurlijk willen we dat onze keuzes rechtvaardig zijn. Maar waar we in de zorg uiteindelijk naar streven, waar het echt op aankomt, is menselijke waardigheid. Wij gaan voor menswaardige zorg. Zorg die wel efficiënt, betaalbaar en toegankelijk maar niet menswaardig is, daar passen we voor.”

Wat die menswaardigheid precies inhoudt, leren ons de twee uitgangspunten van het personalisme: eerbied voor de menselijke persoon én de mens als maatstaf van de dingen. Goede zorg ontstaat in een actieve relatie met wederzijds respect. Dat geldt niet alleen voor de individuele relatie zorgvrager-zorgverstrekker (micro­niveau), maar ook op organisatieniveau (meso­niveau) en op beleidsniveau (macro­niveau), waar we te maken hebben met relaties tussen groepen van mensen.

Willen we dat kiezen winnen is, zo poneert het boek, dan moeten we niet alleen de dialoog aangaan vanuit onze waarden, maar moeten we dat ook via een zekere methodologie doen. Hiervoor reiken de auteurs een kompas aan: een instrument dat helpt om de juiste vragen te stellen, dat alle perspectieven aan bod laat komen en dat de richting aangeeft. “Die richting is het streven naar menselijke waardigheid. Het is ons noorden, dat ervoor zorgt dat we niet verdwalen in de complexiteit en de veelheid van keuzes. Met dit kompas als instrument verhogen we de kans om de mantra ‘kiezen is verliezen’ om te buigen naar winst aan menselijke waardigheid. Het is de mooiste winst die we kunnen boeken”, besluit Yvonne Denier.

Yvonne Denier, Lieve Dhaene & Peter Degadt,
Kiezen is winnen. Een kompas voor keuzes in de zorg. Uitgeverij Acco, 144 blz, 24,95 euro.

Je kan het boek bestellen via een mailtje aan marleen.vanmol@zorgneticuro.be (betaling via overschrijving).

Kanaal Z maakte een reportage over Kiezen is winnen. Een kompas voor keuzes in de zorg.

TEKST: FILIP DECRUYNAERE • BEELD: PETER DE SCHRYVER