De vergeetput van de samenleving

De getuigenissen en bevindingen van zorgverleners en experten doen je bijwijlen kippenvel krijgen. Met rake woorden beschrijven ze hun gevoel van machteloosheid. Enkele vaststellingen lopen als een kluwen rode draden doorheen de interviews. Vooreerst het zorgprofiel van de gedetineerde. “Een gedetineerde staat niet gelijk met de gemiddelde Vlaming”, stelt prof. criminologie Kristel Beyens. De meerderheid zijn kwetsbare mensen, met een meer dan bovengemiddelde fysische en psychische zorgnood. Ze komen uit een moeilijke opvoedingssituatie, zijn niet of nauwelijks geschoold, waren soms dakloos, hadden vóór hun detentie al gezondheidsproblemen… Vier op de tien mensen in onze Belgische gevangenissen kregen vóór hun gevangenisstraf bijvoorbeeld al een of andere vorm van psychiatrische behandeling. Bijna de helft kreeg ooit een psychiatrische diagnose. Een kwart van de gevangenen heeft een geschiedenis in de verslavingszorg.

Daartegenover staat een ontstellend gebrek aan gepaste zorg. Wat dan weer de zogenaamde “detentieschade” groter doet worden. Gezondheidsproblemen worden door de detentie alleen maar erger. De leefomstandigheden zijn in de gevangenissen wegens het torenhoge probleem van de overbevolking vaak erbarmelijk, met alle gevolgen van dien: gebrek aan gezond eten, weinig mogelijkheden tot beweging, te veel medicatie, drugs… Daarom is een gevangenisstraf zonder een aangepast zorgaanbod vooral contraproductief voor de samenleving.

Uit onderzoek weten we immers dat op langere termijn meer dan de helft van de gedetineerden na hun gevangenisstraf recidiveert en dat een aangepaste behandeling en meer welzijn dat risico op herval substantieel kan verminderen. Door de mensen in een vergeetput te stoppen en hen essentiële rechten te ontzeggen, zadelen we de samenleving uiteindelijk op met een grotere last. “Wie vrijkomt, is niet klaar om zijn rol in de samenleving op te nemen en kost de gezondheidszorg veel geld. Waarom houden we dat systeem in stand?”, vraagt gevangenisarts Brecht Verbrugghe zich terecht af.

Ongetwijfeld zit de behoorlijk ingewikkelde bevoegdheidsverdeling er voor iets tussen, met te veel spelers: de FOD Justitie, de FOD Volksgezondheid, Het Vlaams Agentschap Justitie en Handhaving, het Departement Welzijn én de zorgaanbieders… Maar dat neemt niet weg dat we als samenleving een collectieve verantwoordelijkheid dragen. Elkaar daarbij met de vinger wijzen heeft geen zin. Als zorgsector willen we daarom actief bijdragen aan de broodnodige structurele beleidsontwikkelingen. We kunnen namelijk niet langer gewoon wegkijken en het probleem samen met de gedetineerden in een vergeetput stoppen.