“Depressie leidt in ons land tot het grootste verlies aan gezonde levensjaren”
Nationale ziektelaststudie brengt gezonde levensjaren in kaart
“Depressie leidt in ons land tot het grootste verlies aan gezonde levensjaren”
De maatschappelijke impact van alle belangrijkste ziektes in ons land vergelijken, uitgedrukt in een verlies aan gezonde levensjaren. Dat is het doel van de Nationale Ziektelaststudie van Sciensano. “Vroeger werd vooral gekeken naar sterftecijfers, maar ziektes hebben ook een grote impact op de levenskwaliteit”, legt onderzoeker Brecht Devleesschauwer uit.
Wat is de Nationale Ziektelaststudie precies?
Dit is een grootschalig onderzoek dat de gezondheidsimpact van verschillende ziektes op een gelijkaardige manier in kaart probeert te brengen. Vroeger werd vooral gekeken naar sterftecijfers, waardoor werd aangenomen dat zeer dodelijke aandoeningen zoals longkanker en hartaanvallen de grootste impact hadden. Maar ziektes hebben natuurlijk ook een grote impact op de levenskwaliteit. Mentale aandoeningen of zware rugklachten worden bijvoorbeeld niet of nauwelijks geassocieerd met sterfte, maar ze hebben wel bijzonder zware impact. Om dat alles in kaart te brengen, gebruiken we de DALY-parameter, die staat voor Disability-Adjusted Life Year. Op basis van die parameter kan je weergeven hoeveel gezonde levensjaren verloren gaan door een bepaalde ziekte. In België hebben we nu voor het eerst die oefening gemaakt voor de 37 belangrijkste aandoeningen.
Hoe wordt dat verlies aan gezonde levensjaren precies gemeten?
De DALY-methodologie kijkt naar twee pijlers. Ten eerste zijn er de sterfgevallen. Die krijgen allemaal een gewicht, op basis van de leeftijd waarop iemand sterft. Die wordt vergeleken met de theoretische levensverwachting, die in België op 90 jaar wordt geplaatst. Daarbij maken we geen onderscheid tussen mannen en vrouwen, omdat de verschillen die we in de realiteit zien niet gelinkt zijn aan biologische verschillen, maar wel aan verschillen in levensstijl. Volgens deze formule verliest iemand die op 60 jaar sterft dus 30 gezonde levensjaren.
Daarnaast heb je de tweede pijler, met name de impact van ziektes op de levenskwaliteit. Daarvoor baseren we ons op internationaal onderzoek dat aan ruim 200 zogenaamde ‘gezondheidsstadia’ een bepaald gewicht geeft, een soort score die toont in hoeverre de levenskwaliteit van mensen gereduceerd wordt. Dat is een schaal van 0 tot 1. De 0 staat voor een perfecte levenskwaliteit, de 1 voor volledige reductie, wat overeenkomt met sterfte. Die gewichten zijn overigens bepaald door bevragingen bij de brede bevolking. Dat lijkt misschien vreemd, maar uit ander onderzoek weten we dat wanneer je patiënten hierover bevraagt, zij hun toestand gemiddeld minder ernstig inschatten, vanuit een soort coping-mechanisme. En als je experts bevraagt, schatten ze het ernstiger in, omdat zij vaker worden geconfronteerd met heel geavanceerde gevallen.
“Wanneer je patiënten bevraagt, schatten zij hun toestand gemiddeld minder ernstig in, vanuit een soort coping-mechanisme”
Een ziekte die een gewicht krijgt van 0,1 zorgt dus voor een reductie van de levenskwaliteit met 10%. Als één persoon daar tien jaar mee leeft, gaat een volledig jaar verloren. En als tien personen er één jaar mee leven ook. Al zijn er natuurlijk nog extra zaken waarmee je rekening moet houden. Een migraine-aanval krijgt bijvoorbeeld een gewicht van 0,5, wat extreem hoog is. Maar migraine-aanvallen zijn doorgaans van relatief korte duur, waardoor je eerst moet berekenen welk percentage van een jaar mensen daarvan last hebben. Dat je al die complexiteiten van ziektes kunt meenemen, is de grote kracht van deze onderzoeksmethode.
“Geestelijke gezondheidsproblemen hebben een enorme impact op deze samenleving, dus het is hoog tijd om er meer tijd en middelen aan te spenderen”
Naast de impact van de ziekte op één patiënt, moet je natuurlijk ook informatie verwerken over de prevalentie van die ziekte. Dat een ziekte hoog scoort op de DALY-parameter, kan verschillende oorzaken hebben: dat heel veel patiënten eraan lijden, dat de impact op de levenskwaliteit heel groot is, of een combinatie van de twee.
Welke ziektes hebben de hoogste ziektelast?
Onze eerste studieresultaten gaan over het jaar 2018, omdat we voor dat jaar alle nodige informatie hebben, over de precieze oorzaken van sterfgevallen bijvoorbeeld. In totaal leidden de 37 belangrijkste ziekten in België in dat jaar tot een verlies van 2,3 miljoen gezonde levensjaren. De ziektes die leidden tot het hoogste aantal verloren gezonde levensjaren waren depressie, coronair hartlijden en longkanker. Belangrijk om te weten is dat 90% van de ziektelast geassocieerd is met niet-overdraagbare aandoeningen. Al kunnen we natuurlijk wel voorspellen dat COVID-19 vanaf 2020 in de top-3 of top-5 van de hoogste ziektelast zal staan.
Depressie staat op de eerste plaats. Schrokken jullie daarvan?
Toch wel, omdat het afwijkt van de resultaten uit internationale studies. Daar staan hartziektes en longkanker wel in de top-3, net als rugklachten (wat bij ons op 4 staat), maar depressie dus niet. Omdat wij ons baseren op lokale data, wordt de prevalentie van depressie bij ons hoger ingeschat dan in internationale studies, die zich doorgaans baseren op statistische data. Uit ons rapport blijkt dat in 2018 in totaal 877.848 persoonsjaren geleefd is met depressie. Koppel dat aan een hoog ziektegewicht van 0,20 en je komt uit op 176.416 DALY’s, wat goed is voor 7,6% van het totale aantal DALY’s.
Wordt suïcide in de studie ook aan depressie gelinkt?
Nee, suïcide zit in een categorie doodsoorzaken die gelinkt is aan ongevallen. Experts hebben ons er uiteraard op gewezen dat er vaak een link is tussen depressie en suïcide, maar uiteindelijk hebben we beslist om dat in deze studie toch niet aan elkaar te koppelen. Als we dat wel hadden gedaan, dan zou het aantal DALY’s van depressie uiteraard nog een stuk hoger liggen.
Scoorden ook andere mentale aandoeningen hoog?
Toch wel. Overmatig alcoholgebruik stond bijvoorbeeld op de zesde plaats en was goed voor 6% van het totaal aantal DALY’s. Hier keken we zowel naar de impact op de levenskwaliteit als naar de impact op vroegtijdig overlijden. We hebben wel nog geen rekening gehouden met het feit dat alcoholgebruik ook een risicofactor is voor verschillende kankers en hart- en vaatziekten. De totale impact van alcoholgebruik is in werkelijkheid dus nog groter dan onze huidige inschatting.
“De volgende stap is deze studie verder uitbouwen als een platform om de impact van bepaalde beleidsmaatregelen te meten”
Hoe kan het beleid met die resultaten aan de slag?
De grote beperking van deze studie is dat we wel kunnen tonen wat de problemen zijn, maar niet wat eraan kan worden gedaan. En dat is natuurlijk wat beleidsmakers willen weten. Maar de volgende stap is deze studie verder uitbouwen als een platform om de impact van bepaalde beleidsmaatregelen te meten. Bij een ziekte als longkanker kan je vrij eenvoudig berekeningen en projecties maken over de impact van beleidsmaatregelen, die bijvoorbeeld tabaksgebruik ontmoedigen. Maar bij depressie en andere mentale aandoeningen is het veel moeilijker om de precieze impact van preventieve maatregelen, interventies en risicofactoren te meten. Al denk ik dat het sowieso positief is dat onze studie geestelijke gezondheidszorg opnieuw onder de aandacht brengt. Misschien kunnen we nog geen concrete oplossingen aanreiken om de impact op gezonde levensjaren te beperken, maar we kunnen wel aan de alarmbel trekken. Geestelijke gezondheidsproblemen hebben een enorme impact op deze samenleving, dus het is hoog tijd om er meer tijd en middelen aan te spenderen. Ook binnen de onderzoekswereld zou dat absoluut een prioriteit moeten zijn.
Wat zijn jullie verdere toekomstplannen met deze studie?
We zijn met deze studie begonnen in 2016, dus het heeft wel even geduurd voor we met de eerste concrete resultaten naar buiten konden komen. Maar vanaf het begin was het de bedoeling om een duurzaam en structureel project te creëren, waarop we telkens verder kunnen bouwen. Elk jaar zullen we een update van de cijfers geven; stap voor stap zullen we de ziektelaststudie ook uitbreiden. Met extra ziektes, maar ook met evoluties doorheen de tijd, zodat er bijvoorbeeld historische trends zichtbaar worden. En ook met risicofactoren. Elke onderzoeker of burger kan trouwens met onze resultaten aan de slag om specifieke zaken te onderzoeken, dankzij de interactieve online tool. Dat willen we alleen maar aanmoedigen.
Meer info over het onderzoek en toegang tot de online-tool:
Een samenvatting van de voornaamste resultaten vind je op:
https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/ziektelast
TEKST: STEFANIE VAN DEN BROECK – BEELD: JAN LOCUS
Reactie toevoegen