EMDR als efficiënte therapie om trauma te verwerken

“Deblokkeren zodat verwerking kan starten”

Inge Brans, kinder- en jeugdpsychiater, past EMDR dagelijks toe in haar werk. En dat zowel binnen als buiten de muren van MC Sint-Jozef in Munsterbilzen, waar ze twee afdelingen leidt. EMDR, voluit Eye Movement Desensitization and Reprocessing, is een therapie die valt onder het ruimer theoretisch model van Adaptive Information Processing (AIP). AIP verwijst naar een aangeboren capaciteit van het brein om moeilijke levenservaringen te verwerken en te komen tot een adaptieve oplossing. Het is te vergelijken met het lichaam dat zichzelf herstelt van fysieke wonden. Door een psychisch trauma kan het informatieverwerkingssysteem geblokkeerd raken. EMDR kan een katalysator zijn voor een effectieve informatieverwerking die leidt tot een snelle en adaptieve verwerking van het trauma.

“Het is geen therapie om met het trauma te leren omgaan of een plaats te geven. Het is een manier om het trauma te verwerken”, steekt Inge Brans van wal. Ze heeft erg veel positieve ervaringen met EMDR. “Aspecten van de traumatische beleving zijn op zintuiglijk, lichamelijk, emotioneel of cognitief vlak opgeslagen in dysfunctionele geheugennetwerken. EMDR maakt het mogelijk hiertoe toegang te krijgen en op die manier voor een aangepaste informatieverwerking te zorgen. Zo kunnen dysfunctionele opgeslagen herinneringen alsnog worden verwerkt. Ze worden op een bewust niveau toegankelijk zonder dat ze nog een emotionele lading oproepen.”

Stimuli om informatie te verwerken

Wanneer iemand een heftige ervaring met veel emotie meemaakt, wordt de herinnering hieraan en de daaraan gekoppelde emoties opgeslagen in het langetermijngeheugen. Daardoor kan de persoon er nog lang last van hebben. “Aan het begin van een EMDR-sessie vraag ik de patiënt om aan de traumatische ervaring terug te denken, inclusief de beelden, gedachten, lichamelijke gewaarwordingen en gevoelens die daarbij horen. Dat geeft mij de nodige info over het trauma, maar vormt ook de basis van de therapie. De patiënt moet de gebeurtenis opnieuw voor de geest halen, maar dan in combinatie met een afleidende stimulus. Concreet moet de patiënt gedurende 45 à 60 seconden een punt volgen met zijn/haar ogen (= een vorm van bilaterale stimulatie).

Sommige therapeuten zwaaien met hun vingers, anderen gebruiken geluiden die via een koptelefoon links en rechts worden aangeboden. De oog-volgbeweging zou de meest effectieve manier zijn. Patiënten geven mij vaak aan dat ze er te zenuwachtig van worden. Ik tik daarom meestal op de benen van de patiënt”, aldus Brans. “Er kunnen meerdere ‘sets’ van stimuli worden aangeboden. Tijdens de sessie wordt niet uitgebreid gesproken over het trauma. Ik haal de herinnering uit het langetermijngeheugen en breng ze over naar het werkgeheugen, oftewel het kortetermijngeheugen. Omdat het werkgeheugen veel informatie tegelijkertijd moet verwerken, zal het beeld vervagen en kan de emotionele lading er worden afgehaald.”

“EMDR heeft als doel om informatie te verwerken”, benadrukt Brans. “Afhankelijk van persoon tot persoon en van de ernst van die traumatische gebeurtenis loopt die verwerking niet altijd even vlot en dreigt men soms helemaal vast te lopen. Het risico is dat mensen dissociëren of hun trauma herbeleven. Als therapeut moet je checken of de persoon daadwerkelijk in een EMDR-proces komt. Dat kan je vergelijken met een trein. Als die rijdt, vliegen de beelden ook voorbij en ben je er niet bewust mee bezig. Staat de trein stil, blijf je wel kijken naar het beeld en ga je dat steeds weer herbeleven.” Na elke set van bilaterale stimulatie (BLS) is er een rustmoment waarop de therapeut aan de patiënt vraagt welke gedachten er in hem/haar zijn opgekomen. Een EMDR-sessie brengt een hoop gedachten, beelden en soms ook gevoelens op gang die vaak ook iets doen veranderen. De patiënt moet na elke set aangeven welke verandering het meest opvallend was. “Soms kan één sessie voldoende zijn. Het hangt ervan af hoe complex het trauma is”, aldus Inge.

VR-bril

Een tijdje geleden leidde Brans een proefproject rond Virtual Reality (VR). Het doel van de VR-bril is dat de patiënt meer regie krijgt over het eigen traumaverwerkingsproces. Het afgelopen jaar werden door deze therapeutische interventie diverse patiënten behandeld met een positief effect op hun gemoedstoestand, slaappatroon en dagdagelijks functioneren. De VR-brillen worden nu waar mogelijk standaard ingezet, als aanvulling op de face-to-face EMDR sessies. “VR wordt enkel gebruikt als mensen EMDR echt aankunnen. Daarom doen we eerst 1 à 2 gewone EMDR-sessies waarbij we de spanning meten. Mensen geven op een schaal van 1 tot 10 aan hoe gespannen ze aan het begin en aan het einde van de sessie zijn. Als de spanningsgraad snel daalt, kan er met een VR-bril worden gestart. De patiënt wordt via de EMDR-module in een veilige, virtuele omgeving begeleid door een betrouwbare stem. Er wordt gevraagd om aan het beeld te denken waar tijdens de gewone EMDR-sessies al mee werd gewerkt. Dan komt er een bolletje in beeld dat alle richtingen uitgaat en de patiënt moet volgen. Daarnaast zijn er groene en rode bolletjes waarbij de patiënt één of twee keer moet klikken. Beide oefeningen komen door elkaar zodat de informatieverwerking wordt gestimuleerd. Via slimme software past de applicatie zich tijdens de sessie aan reacties van de patiënt aan. We willen de VR-bril in de toekomst ook graag inzetten voor exposure en relaxatie. Wanneer iemand bijvoorbeeld angstig is voor een bepaalde locatie, kan de locatie in de VR worden verwerkt. Zo leert de patiënt ermee omgaan.”

“Het doel van de VR-bril is dat de patiënt meer regie krijgt over het eigen traumaverwerkingsproces”

“De grote meerwaarde van de VR-bril is dat je als therapeut meerdere patiënten tegelijkertijd kan behandelen. Patiënten kunnen de VR-fase immers meestal zelfstandig doorlopen. De therapeut volgt op afstand de evolutie van de spanningsscores op. Deze geeft de patiënt via een controller zelf aan, het systeem verwerkt niet automatisch de spanning die een persoon voelt. Net als bij een gewone EMDR-sessie, wordt hetzelfde beeld steeds weer opgeroepen tot de spanning op nul staat. De VR-bril werkt voor alle leeftijden, al merken we dat het bij ouderen soms moeilijker loopt. Dat heeft meer te maken met het feit dat zij niet altijd goed mee zijn met de techniek”.

Draagkracht en gedragstherapeutische kennis

Om de EMDR-methode toe te passen, zijn er twee belangrijke voorwaarden. Enerzijds moet de patiënt een zekere emotionele stabiliteit hebben en anderzijds vereist de techniek de nodige therapeutische kennis. Niet in het minst om de persoonlijke draagkracht van de patiënt EMDR te kunnen inschatten. “Ik vergelijk het met een berg. Een trauma is de ijstop van de berg die volledig vast zit. Naast de berg ligt een meer. Dat meer staat symbool voor datgene wat de persoon aan kan. EMDR doet het ijs smelten waardoor het koude water in het meer terecht komt. Het is uiteraard belangrijk dat het meer dit water kan opvangen. Met andere woorden, de patiënt moet voldoende draagkracht hebben om EMDR op te starten”, vertelt Inge. “De therapie wordt door veel patiënten ervaren als een ijskoude douche. Je kent de intensiteit van die douche niet op voorhand en hebt dus geen idee hoeveel water het meer moet slikken. Daarom is het belangrijk dat EMDR, bij complex trauma en minder emotionele stabiliteit, in een gecontroleerde setting gebeurt. Binnen de muren van een voorziening kan een patiënt vanuit de omgeving meer opgevolgd worden. Wanneer je EMDR echter ambulant inzet, is het nog belangrijker om als therapeut goed in te schatten of de patiënt voldoende stabiel is.”

“Een trauma is de ijstop van de berg die volledig vast zit. Naast de berg ligt een meer. Dit meer staat symbool voor datgene wat de persoon aan kan. EMDR doet het ijs smelten waardoor het koude water in het meer terecht komt”

In Nederland heb je geen specifieke vooropleiding nodig om een EMDR-opleiding te volgen. In België is het voorafgaand volgen van een therapie-opleiding een must. “En dat is maar goed ook”, zegt Brans. “EMDR kan erg heftig zijn en je hebt therapeutische skills nodig om hier op een gepaste manier mee om te gaan. Er kan heel wat meer in een traumakanaal zitten dan je op voorhand inschat. De patiënt goed omkaderen, is dus cruciaal. Daarnaast moet je ook voorkomen dat je zelf niet getraumatiseerd wordt daar mensen heftige zaken kunnen vertellen. Al is EMDR er niet enkel voor de ‘zware’ cases. Ook voor ‘kleinere’ zaken kan EMDR werken. Zo kan je een uitspraak van iemand uit je omgeving in de kindertijd je hele leven meeslepen en heeft die uitspraak een negatieve impact op je functioneren. Iedereen ervaart de zaken anders. Wat voor de ene een trauma is, hoeft dat voor de andere niet te zijn. Ook die ‘dagdagelijkse’ zaken kunnen met EMDR worden behandeld.”

Een deel van het proces

EMDR is geen eindpunt op zich. “Er zijn mensen die bij een sterfgeval enkel het laatste beeld van het sterfbed zien. Dit kan een eng beeld zijn waarop een persoon blokkeert en alle andere herinneringen verdringt. Door het enge beeld via EMDR terug op te roepen, wordt deze blokkade weggenomen waardoor ook andere, mooie beelden terug kunnen komen. EMDR vervangt het rouwproces niet”, zegt Brans. “De stabilisatie die nodig is om aan EMDR te kunnen starten, gebeurt door de therapeut die dichtbij de patiënt staat. Ik kom enkel tussen in de EMDR-fase. Vertrouwen is daarbij cruciaal. De vaste therapeut moet daarom aan de patiënt heel duidelijk maken dat hij of zij vertrouwen heeft in mij.”

“Het succes van EMDR is dat de BLS-sets ervoor zorgen dat een bepaalde herinnering haar kracht en emotionele lading verliest. Hierdoor wordt het eenvoudiger om aan die oorspronkelijke gebeurtenis terug te denken. Het kan ook zijn dat herinneringsbeelden veranderen of waziger worden. Er zijn zelfs mensen die na een EMDR-sessie niets meer weten van het trauma. Dankzij EMDR kan een verwerkingsproces starten wat voordien geblokkeerd was. Er zijn bijvoorbeeld mensen die psychotisch worden door een traumatisch verleden. Dankzij EMDR kan de psychose gerichter worden behandeld. Of, er kan gewerkt worden aan nieuwe coping mechanismen. Als de emotionele lading van een gebeurtenis weg is, zal de patiënt bijvoorbeeld niet meer weglopen van zaken die hem aan die gebeurtenis doen herinneren. Op die manier kan hij of zij weer functioneren of terugkeren naar de samenleving”, besluit Brans.

Op de website van Integrativa waar Ludwig Cornill, de psycholoog-psychotherapeut die EMDR uitrolde in België en ook de nodige opleidingen aanbiedt, kan je een lijst vinden van therapeuten die het EMDR-certificaat hebben behaald.

TEKST: SOPHIE BEYERS - BEELD: JAN LOCUS