Straatverplegers wijzen dak- en thuislozen de weg naar reguliere zorg

“De lichamelijke en psychische problemen bij mensen die op straat leven zijn enorm”

Met bijna 20.000 zijn ze. Dak- en thuislozen in Vlaanderen die ‘s avonds op zoek moeten naar een slaapplek. Hun gezondheidsproblemen zijn vaak groot. Ook Oostende worstelt als centrumstad met de problematiek en telt naar schatting zo’n 500 dak- en thuislozen. Drie jaar geleden startte daar vanuit de geestelijke gezondheidszorg en het Wit-Gele Kruis een uniek project waarbij straatverplegers hen niet alleen de medische, maar ook de psychische zorg geven die ze nodig hebben. 

Drie keer per week trekt Annick Vantroyen naar de nachtopvang en andere plekken in Oostende om dak- en thuislozen te helpen. Zij werkt nu bijna drie jaar als straatverpleegkundige: "We bieden zeer laagdrempelige hulp. Meestal starten we met lichamelijke zorg. Denk aan basiswondzorg, problemen door oververhitting, overbelaste voeten of lichamelijke klachten die al een hele tijd aanslepen, waarvoor ze niet bij een specialist terechtkunnen. Maar we bieden dak- en thuislozen ook hygiënische verzorging door hen in bad te helpen bijvoorbeeld. Wat voor ons vanzelfsprekend lijkt, is dat voor hen niet meer. We willen hen dat stukje menselijkheid teruggeven.”

Annick Vantroyen: "Velen hebben verslavingen en psychiatrische problemen, soms als oorzaak van hun situatie, soms als gevolg"

Lichamelijke zorg is voor de straatverplegers een manier om vertrouwen te winnen en zo ook mentale hulp te bieden. Psychische klachten komen namelijk veel voor bij dak- en thuislozen. “De mensen die wij ontmoeten, hebben vaak al veel watertjes doorzwommen. Ze leven op straat, in opvangcentra, in kraakpanden of zijn instellingverlaters zonder woonoplossing. Velen worstelen met verslavingen, vaak gecombineerd met psychiatrische problemen. Voor sommigen is dat de oorzaak van hun situatie, voor anderen een gevolg. We zien regelmatig mensen die lang in detentie hebben gezeten en moeite hebben om weer te integreren in de samenleving. Dankzij de lichamelijke zorg kunnen we gemakkelijker contact maken, vertrouwen opbouwen en inzoomen op de psychische problemen. Zo kunnen we hen doorverwijzen naar de juiste hulpverlening binnen de geestelijke gezondheidszorg”, vertelt Annick Vantroyen.

Brug naar reguliere zorg

Het project rond straatverpleging in Oostende is ontstaan vanuit Covias, een samenwerkingsverband van zeven organisaties in de geestelijke gezondheidszorg, en het Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen. In Vlaanderen zijn er in samenwerking met het Wit-Gele Kruis al meerdere straatverplegingen, maar de insteek van psychische problemen zoals in Oostende is nieuw. Vandaag zijn in de stad twee straatverplegers met een psychiatrisch verpleegkundige achtergrond aan de slag voor het project. Hun hoofddoel is om de kloof tussen dak- en thuislozen, en de reguliere zorg te overbruggen.

“Dak- en thuislozen vermijden vaak zorg en zijn meestal niet in orde met administratieve zaken zoals inschrijving bij een ziekenfonds en RVA”, legt Muriel Schoeters, coach van het project, uit. “Ze hebben geen vaste huisarts waardoor ze geen beroep kunnen doen op de reguliere zorg. Terwijl het net een groep is die met veel lichamelijke en psychische problemen kampt. Wij werken herstelgericht en richten ons op klinisch herstel van psychische en lichamelijke klachten, maatschappelijk herstel zoals wonen, werken of studeren, en persoonlijk herstel zodat mensen hun leven weer kunnen oppakken. Daarnaast verwijzen we zoveel mogelijk door naar reguliere hulpverleners voor een duurzaam en structureel herstel.”

“Door onze aanwezigheid in de nachtopvang en op straat kunnen we laagdrempelig de eerste contacten leggen met de doelgroep. Via signalen op straat en vanuit ons netwerk doen we aan assertieve en aanklampende case finding. We proberen hen dus zo veel mogelijk toe te leiden naar de juiste hulpverlening. Op die manier willen we een proces organiseren en verankeren dat aanvullend werkt op de bestaande diensten in Oostende.”

Spinnenweb van diensten

Want de straatverplegers staan gelukkig niet alleen. “Rond ons zit een groot spinnenweb van diensten en actoren die we bij de start volledig in kaart brachten en waarmee we in gesprek zijn gegaan”, vertelt Muriel Schoeters. “De stad Oostende had al een stevige en stabiele structuur opgezet met onder meer straathoekwerkers, opbouwwerkers, het Doorgroeihuis, de politie en het Medisch-Sociaal Opvangcentrum (MSOC). We werken intensief samen met hen om de best mogelijke geïntegreerde ondersteuning te bieden voor dak- en thuislozen. Zij verwijzen door naar ons voor de eerste lichamelijke en psychische zorg en wij naar hen. Op die manier wordt er voortdurend gekeken naar wat er in het project nog nodig is.”

De straatverplegers vormen ook een brugfiguur naar andere professionele hulpverleners: “We verwijzen regelmatig door naar thuisverplegingsdiensten, de spoeddienst, het team Coaching&Oriëntatie van Covias en Dokters van de Wereld. Ook met de eerstelijnszorg zoals apotheken en huisartsen onderhouden we goede contacten. Al lopen we daar regelmatig tegen moeilijkheden aan in de doorverwijzing naar huisartsen. Zeker met de patiëntenstop.”

Muriel Schoeters: “Rond ons zit een groot spinnenweb van diensten waarmee we voortdurend in dialoog zijn”

Bij de start legden ze ook snel contact met AZ Damiaan in Oostende. “Via een dialoogtafel met eerstelijnsactoren en de geestelijke gezondheidszorg brachten we de pijnpunten én de good practices in kaart. Zo werkten we een procedure uit over hoe dak- en thuislozen het best via de spoeddienst opgenomen kunnen worden. Op dat vlak hebben we vandaag een rechtstreekse lijn. AZ Damiaan schonk ook twee straatverplegingskoffers met verzorgingsmateriaal waardoor we ons werk op eender welke plaats kunnen uitvoeren.”

Sinds de opstart bereikte de straatverpleging in samenwerking met het netwerk 140 dak- en thuislozen, wat ongeveer 20% is van het totale geschatte aantal in Oostende. Dankzij de laagdrempelige zorg konden al 33 mensen gedeeltelijk herstellen, 17 kenden een volledig herstel en 16 mensen hebben sinds hun aanmelding een dak boven hun hoofd. 

Botsen op een muur

De straatverplegers en andere diensten roeien met de riemen die ze hebben. “Oostende is de enige stad aan de kust die een nachtopvang heeft. Die telt 20 bedden. Ontoereikend voor het aantal daklozen aan de kust natuurlijk, want het volgende opvangtehuis is pas in Brugge”, legt Schoeters uit. “In de nachtopvang zit je ook met 30 onbekende mensen. Je hebt enkel een naam. Dat kan weleens pittig zijn en voor spanningen zorgen. Dat zijn ook zaken waarmee we proberen om te gaan. Het is een werk van veel vertrouwen opbouwen, aanwezig zijn, luisteren en motivationeel aan de slag gaan.”

Ook huisvesting blijft een groot probleem. “Je wil stappen zetten met de andere organisaties, maar je botst steeds op dezelfde problemen. Het aanbod is heel beperkt en de huurprijzen zijn erg hoog. Verhuurders willen niet altijd samenwerken met OCMW’s en Housing First-projecten zijn schaars en kleinschalig. Dan bots je op een muur.” 

“Het klinkt misschien als een verre droom, maar een andere setting organiseren dan vandaag, bijvoorbeeld een camping of een groot terrein met kleine chalets of containers zou een goede oplossing zijn”, gaat Annick Vantroyen verder. “Een plek waar de hulpverlening efficiënt kan samenwerken en waar dak- en thuislozen zichzelf kunnen zijn en kunnen functioneren met hun beperkingen. Nu stoten we vaak op strenge regels van de maatschappij of op het onbegrip van omwonenden.”

Uitbreiden en inspireren

Muriel Schoeters: “We overleggen regelmatig met Vrienden van de Straat, een organisatie die alle projecten rond straatverpleging in Vlaanderen bundelt. Samen werken we aan een dossier rond psychische ondersteuning bij dak- en thuislozen om aan de overheid over te maken en het thema zo hoger op de agenda te krijgen.”

“We blijven gemotiveerd en vastberaden om ons werk voort te zetten en uit te breiden. We hopen binnenkort meer medewerkers in te zetten, zodat we een evidentie in het straatbeeld worden en daklozen ons nog makkelijker kunnen vinden. Onze droom is om dit project niet alleen in Oostende, maar ook op andere plaatsen te realiseren. Of op z’n minst anderen te inspireren. Door onze goede samenwerking en ons proces met de verschillende partners zouden we zo ook elders nog meer mensen kunnen bereiken en hen op weg helpen naar een beter leven.”

Cijfers aantal dak- en thuislozen in Vlaanderen op de website van Netwerk Tegen Armoede

Tekst: Lisa Kaspers – Beeld: Tini Cleemput